1914 yılında Başkomutan Vekili Enver Paşa komutasındaki 3. Ordu, Sarıkamış’ta Ruslar’a ve dondurucu soğuğa karşı ağır bir yenilgiye uğradı.
Ölü sayısı kimi tarihçilere göre 90 bindi kimilerine göre ise 20 bindi. O günlere tanıklık eden 29. Tümen Komutanı Albay Arif Baytın,
Türk askerlerinin yaşadıklarını “Sarıkamış Günlüğü” ile gözler önüne serdi.
“Sessiz Ölüm-Sarıkamış Günlüğü” adıyla basılan kitapta anlatılanlar Sarıkamış şehitlerini anarken içleri daha da titretecek. İşte günlükten önemli notlar:
“Gıdasızlıktan dolayı vücudun harareti kaybolduğundan donma vakaları artmakta ve hayatta kalanların yüz, el ve ayakları araza uğrayarak hayaletler gibi serseri bir halde dolaşmaktaydılar.
Hayvanlar ise ayaklarıyla eşeleyerek bulabildikleri ot sapları ve fırsat buldukça birbirlerinin semerlerini, kuyruk ve yelelerini kemiriyorlardı.
Çaresizlik içinde kıvranan Ordu Başkumandan Vekili Enver Paşa, ’Askerler hepinizi ziyaret ettim. Ayağınızda çarık, sırtınızda paltonuz olmadığını gördüm.
Lakin karşınızdaki düşman sizden korkuyor, yakın zamanda Kafkasya’ya gireceğiz. Orada her türlü nimete kavuşacaksınız’ diyordu.”
Baytın 3 Ocak’ı 4 Ocak’a bağlayan gecenin Sarıkamış’ta meydan muharebesinde geçirdikleri son gece olduğunu söylüyor:
“Bu uzun ve öldürücü gün ve gecelerde nasıl yaşandığını düşünmek, hatırlamak bile insanı titretmektedir.
Muharebe meydanının hiçbir tarafında akarsu dahi yoktu. Su ihtiyacı karları ısıtarak ve çay yaparak gideriliyor veyahut ateş bulamayanlar ağızlarında kar eritiyorlardı.
Karavanalarda ısıtılarak eritilen kar suyunu ise hayvanlar bile içmiyordu.”
Enver Paşa’nın Padişah’a çektiği gizli telgraf
“Ruslara karşı başlanmış olan harekât, Rus ordusunun kati mağlubiyetiyle neticelenmedi ise de düşmanı hudut haricine çıkarmaya ve düşman arazisinin bir kısmını istilaya ve hasım ordusunun iyiden iyiye sarsılmasına imkan verdi. 15 gün devam eden mütemadi taaruzi muharebat neticesinde yorulmuş olan orduyu dinlendirmek ve hem de ileri harekatı için hazırlamak iştigal edilecektir.
Ben de ordunun kumandasını Hafız Hakkı Paşa’ya tevdian İstanbul’a hareket ediyorum.
Mamafih bütün bu hususatın ve hareketimin mahrem tutulmasını istirham ederim.”
Ölü sayısı kimi tarihçilere göre 90 bindi kimilerine göre ise 20 bindi. O günlere tanıklık eden 29. Tümen Komutanı Albay Arif Baytın,
Türk askerlerinin yaşadıklarını “Sarıkamış Günlüğü” ile gözler önüne serdi.
“Sessiz Ölüm-Sarıkamış Günlüğü” adıyla basılan kitapta anlatılanlar Sarıkamış şehitlerini anarken içleri daha da titretecek. İşte günlükten önemli notlar:
“Gıdasızlıktan dolayı vücudun harareti kaybolduğundan donma vakaları artmakta ve hayatta kalanların yüz, el ve ayakları araza uğrayarak hayaletler gibi serseri bir halde dolaşmaktaydılar.
Hayvanlar ise ayaklarıyla eşeleyerek bulabildikleri ot sapları ve fırsat buldukça birbirlerinin semerlerini, kuyruk ve yelelerini kemiriyorlardı.
Çaresizlik içinde kıvranan Ordu Başkumandan Vekili Enver Paşa, ’Askerler hepinizi ziyaret ettim. Ayağınızda çarık, sırtınızda paltonuz olmadığını gördüm.
Lakin karşınızdaki düşman sizden korkuyor, yakın zamanda Kafkasya’ya gireceğiz. Orada her türlü nimete kavuşacaksınız’ diyordu.”
Baytın 3 Ocak’ı 4 Ocak’a bağlayan gecenin Sarıkamış’ta meydan muharebesinde geçirdikleri son gece olduğunu söylüyor:
“Bu uzun ve öldürücü gün ve gecelerde nasıl yaşandığını düşünmek, hatırlamak bile insanı titretmektedir.
Muharebe meydanının hiçbir tarafında akarsu dahi yoktu. Su ihtiyacı karları ısıtarak ve çay yaparak gideriliyor veyahut ateş bulamayanlar ağızlarında kar eritiyorlardı.
Karavanalarda ısıtılarak eritilen kar suyunu ise hayvanlar bile içmiyordu.”
Enver Paşa’nın Padişah’a çektiği gizli telgraf
“Ruslara karşı başlanmış olan harekât, Rus ordusunun kati mağlubiyetiyle neticelenmedi ise de düşmanı hudut haricine çıkarmaya ve düşman arazisinin bir kısmını istilaya ve hasım ordusunun iyiden iyiye sarsılmasına imkan verdi. 15 gün devam eden mütemadi taaruzi muharebat neticesinde yorulmuş olan orduyu dinlendirmek ve hem de ileri harekatı için hazırlamak iştigal edilecektir.
Ben de ordunun kumandasını Hafız Hakkı Paşa’ya tevdian İstanbul’a hareket ediyorum.
Mamafih bütün bu hususatın ve hareketimin mahrem tutulmasını istirham ederim.”
