Psikolojik testler, kullanım amaçlarına, içeriğine ve ölçülen özelliklere göre genel olarak şöyle sınıflandırılır:
· Yetenek Testleri
· Başarı Testleri
· Kişilik Testleri
· İlgi Testleri
· Tutum Testleri
1. Yetenek testleri
Yetenek testleri bireyin zihinsel, mesleki ve kişilik alanındaki potansiyelini ortaya çıkaran testlerdir. Bireylerin yeteneklerinin bilinmesi ilerisi için daha uygun amaçlar belirlemesini sağlar. Yaşama daha planlı bir biçimde hazırlanmasında Kılavuz niteliği taşır. Bireyin yeteneklerinin bilinmesi meslek seçiminde daha kararlı ve gerçekçi seçimlerin yapılmasına rol oynar. Yetenekleri bilinen kişinin gelecek başarısı hakkında güçlü tahminlerde bulunmak olasıdır.
Testler bireylerin yaşları dikkate alınarak hazırlanır ve genellikle çoklu puan veren yetenek testlerinin tercih edilmesi önerilir; çünkü tekli puan veren testlerde olumsuz sonuç alan bireyin özgüveni düşebilir. Çoklu puan veren testler bireyin hem güçlü hem de zayıf yönlerini ortaya çıkartır. Dolayısıyla birey yapabileceği alanlara yönlendirilir ve böylece özgüveninde gereğinden fazla bir düşüş olmaz.
Yetenek testleri genel yetenek, farklı yetenek ve özel yetenek testleri olarak hazırlanır. Özellikle özel yetenek testleri, bazı alanlarda örneğin, resim, müzik, sporda üstün yetenekli olduğu tahmin edilen çocuklara uygulanır. Yetenekleri erken fark edilen çocuklar, zaman kaybı yaşamadan yeteneklerini geliştirme olanağına kavuşurlar.
Farklı yetenek testleri bireylerin dil, mekanik ve soyut algılama yeteneklerini ölçmek amacıyla kullanılır. Bireylerin mesleki yeteneklerini belirlemede kullanılan çok sayıda yetenek testi geliştirilmiştir. Bireylerin düşünme, hafızada tutma, sayısal işlemler yapma, var olan bilgiyi sınıflandırma, problemleri anlama ve çözme gibi zihinsel işlevlerini ölçen araçlara da zihinsel yetenek testleri denilir. Zihinsel yetenekler günümüzde genellikle zekâ testleriyle ölçülmektedir.
Zekâ Testleri: Zekâ testleri bireysel ve grup zekâ testleri olmak üzere iki gruba ayrılır. Grup zekâ testleri aynı andan birden fazla kişiye uygulanırken, bireysel zekâ testleri sadece bir kişiye uygulanacak biçimde hazırlanmıştır. Birçok zekâ testi kültürel özellikler ve değerler düşünülerek hazırlandığı için başka kültürde yaşayan bireylere uygulanmak istendiğinde uyarlama gereği duyulur. Aksi durumda geçerlilik ve güvenirlikleri düşer.
Bireysel zekâ testlerinden Wechsler, Stanford-Binet ve Goodenough zekâ testleri yaygın olarak kullanılmakta ve bu testlere ilişkin kısa açıklamalar aşağıda yer alacaktır.
Stanford Binet Zekâ Testi
Türkçeye çevrilip kültürüme uyarlanan Stanford-Binet zekâ testi, bireysel uygulanan ve kültüre bağlı olarak geliştirilmiş bir testtir. Uygulama bir uzmanın kontrolünde yapılır; uygulayıcı anlaşılır ifadelerle soru sorar veya yönerge verir, bireyden uygun tepkilere vermesi istenir. Uygulama sırasında belir bir süre sınırlaması söz konusu değildir. Uygulama sonunda bireyin zekâ yaşı ve zekâ bölümü elde edilir. 2 yaştan 35 yaşa kadar olan bireylerin zihinsel performansı ölçülebilir. 35 yaşın üstündeki bireyler için de ayrı bir formu bulunmaktadır.
Wechsler Zekâ Testleri
İlk Wechsler zekâ testi 1939 da yetişkinler için psikolog Wechsler tarafından geliştirilmiştir. Kısaca W-B(Wechsler-Bellevue) olarak adlandırılmış ve 1955 yılında yenilenerek WAIS olarak adlandırılmıştır. Daha sonra yeniden gözden geçirilerek WAİS-R denilir. David Wechsler 1949 yılında çocukların da zekâ düzeylerini ölçen bir test geliştirir ve WISC adını verir. 1974 yılında WISC üzerinde bazı değişiklikler yapılır ve WISC- R (Wechsler Intelligence Scale For Children – Revised ) denilerek son şekli verilir. WISC-R 6-16 yaşları arasındaki bireylere uygulanır. Bireysel bir testtir ve yaklaşık bir saatlik zaman diliminde uygulanabilir. Wechsler daha sonra okul öncesi çocuklar için bir zekâ testi geliştirir ve kısaltarak WPPSI olarak adlandırır.
Wechsler’e ait her üç test takımında sözel ve performans bölümleri yer almakta ve her bölüm kendi içinde alt bölümlere ayrılmaktadır. Sözel bölümde yer alan alt testlerle bireylerin genel bilgi düzeyleri, benzerlikleri bulma, sözcük hazinesi, aritmetik, yargılama ve sayıları hatırlama gibi yetenekleri belirlenir. Performans bölümünde bulunan alt testlerle bireylerin resim tamamlama, resim düzenleme, küplerle desen oluşturma, parçaları birleştirme, şifre çözme, labirentlerden geçme gibi eylemsel performansları ölçülür. Wechsler testlerinde sonuç standart sapma yöntemiyle bulunur.
Goodenough Zekâ Testi
3–10 yaşındaki çocuklara uygulanan bireysel zekâ testidir. Çocuğun yaptığı resim belli kriterlere göre puanlandırılır ve zekâ düzeyi saptanmaya çalışılır. Uygulayıcı çocukla karşılıklı oturur ve çocuktan bir insan resmi yapmasını ister. Çocuk resmi yaptıktan sonra uygulayıcı önceden belirlenmiş kritere göre resmi değerlendirir. Örneğin, kulaklar yapılmış mı, kaşlar çizilmiş mi, parmaklar ve parmak sayısı belirtilmiş mi? vb kriterler dikkate alınır ve her bir kısım için önem durumuna göre puan verilir.
Kohs Küpleri Zeka Ölçeği
10 üstü çocuklara uygulanan bir zekâ testidir. 17 adet kart ve desenli küplerden oluşan test, belirlenen sürede tamamlanır, yani sınırlandırılmış bir uygulama süresi vardır. Bireylere tek tek uygulanır.
Grup ve bireysel zekâ testlerinden birkaçı şöyle sıralanabilir:
Otis Testleri
Kuhlman Testleri
Henman-Nelson Testleri
Wesman Personel Seçimi Testi
Cattell Zekâ Testi
Raven Progressive Matris Testi
Goodenough-Harris Çizim Testi
Yetenek Testleri:
Kognitif Yetenek Testleri
Torrance Yaratıcı Düşünme Testi
Toga Genel Yetenek Testi
Macquarrie Mekanik Kabiliyet Testi
Seashone Müzik Yetenek Testi
Goldstein Scheere Testleri
Vigotsky-HanfmanKasanin
Bennet mekanik kavrama testi
Mellenbruch mekanik motivasyon testi
Minnosota kağıt peg-board testi
Kohs Küpleri Testi
Meili Levye Testi
Bonnardell Disket Testi
Crawford Beceri Testi
O’Connar Parmak Becerisi Testi
Tweezer beceri Testi
Stromberg Beceri Testi
Bennet El Aletlerini Kullanma Becerisi Testi
Lahey Puantaj Testi
El-Kol Kımıldamazlığı Testi
Rotary Pursuit Testi
Pursuit Confusion Testi
Sinüzoit Testi
Omega Testi
Crawford Beceri testi
O’Connor Parmak Becerisi Testi
Tweezer Beceri Testi
Stroberg Beceri Testi
Bonnardel Double Labirent testi
Bonnardel Omega Testi
Tourneur Testi
Denver Gelişimsel Tarama Testi