A S M E N
New member
- Katılım
- 11 Şub 2007
- Mesajlar
- 595
- Reaction score
- 0
- Puanları
- 0
- Yaş
- 36
ERMENİLERİN FAALİYETLERİ HAKKINDA PATRİĞE YAZI
Belge No: 1824
Osmanlı Ordu-yu Hümayun
Başkumandanlığı Vekâleti
Şube : l
26 Mart 331
Hususi
Ermeni Patrikliği Canib-i Âlilerine Rütbetlü Efendim Hazretleri
Malumat ve teşrihat-ı âliyeleri yedimizde mevcut vesaik ile tevafuk et-miyor. Maa-hazâ derç buyurduğunuz vekayi hakkında kumandanların na-zar-ı dikkatini celbettim ve ahali hakkında rıfk ve adaletin hakkıyle tatbiki hususundaki nokta-i nazar-ı hükümetin şiddetle muhafazasmı yeniden te'kid eyledim.
Muhlisiniz Ermeni Milleti'nin vatandaşlığına ve Vatan-ı Osmanî'ye olan merbutiyet ve sadakatına bilhassa pek ziyade itimat ve atf-ı kıymet ediyorum. Bu esaslı itimadımı mahufaza musir ve sabitim. Ancak vatanımızın aksay-ı meratibine irtika etmiş bir recül-ü millet olarak tasdik buyuracağınıza şüphe yoktur ki iğfalat-ı ecanibe firifte olan bazı sebük-mağzân mateessüf mevcuttur. Bunların izhar-ı mâ-fil-zamir için dürüst vesaite tevessül etikleri ayandır) bunlara karşı hükümetçe, vesait-i şedide-i tedibiye kullanılmasında, Vatan-ı Osmani'nin muhafazası için mateessüf ıztırar hasıl oluyor. Bu ıztırar gayri kabili içtinap olduğu zamanlar hisset-tiğimiz teessür ve elemi tarif edemem.
Milletin ileri gelenleri nesayihinizi hakkıyle tutarak bu kabil ecanip hadimlerinin ademi "kabulüne, ve takibat-ı hükümetin yalnız onlar aleyhine hasrına cidden çalışsalar pek çok taşkınlıklar hadis olmadan itfa edilebilir.
İkaz ve irşat için ve efrad-ı vatan arasındaki vifak ve samimiyeti ten-miye ve ilâ için zat-ı âlilerinin mesai ve hidematı daima kıymettardır.
Hidemat-ı mezkure-i hayriyenin devamına ve asar-ı meşkûresine itimad ile intizar ve bu vesile ile de teyid-i ihtiram eylerim efendim hazretleri.
Arşiv No: 1/1
Dolap No:101
Göz No:
Klasör No: 13
Dosya No: 63
Fihrist No: 4-2, 4-3
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİLERİN FAALİYETLERİ HAKKINDA PATRİĞE YAZI
Belge No: 1824
8.4.1915
Osmanlı Ordusu Başkomutanlığı Vekâleti
Şube: l
Özel
Ermeni Patrikliği Yüksek Katına Sayın Bay
Verdiğiniz bilgi ve etraflı açıklamalarınız elimizdeki belgelere uymamaktadır. Bununla beraber bildirdiğiniz olaylar hakkında komutanların konuyu incelemeleri gerektiğini bildirdim. Ahali hakkında tatlılık ve adaletle ve tam olarak uygulanması şeklinin hükümetin görüşü olduğunu önemle saklanmasını, daha önce yazılanları yeniden bildiririm.
Kurtarılan Ermeni milletinin vatandaşlığına ve Osmanlı Vatanı'na olan bağlılık ve dostluğuna özel olarak pek ziyade güveniyor ve kıymet veriyorum. Bu esaslı güvenimi saklı tutuyor, direniyor ve kararımdan vazgeçmiyorum. Ancak vatanımızın en yüksek kademelerine yükselmiş, becerikli bir insan olarak kabul buyuracağınıza şüphe yoktur ki yabancıların kandırmalarına uyan bazı akılsızlar yazık ki vardır. Bunların gönüllerindekilerini meydana çıkarmak için kaba vasıtalara başvurdukları meydandadır. Bunlara karşı hükümetçe, terbiye için sert hareket edilmesinde, Osmanlı Vatanı'nın korunması için esef olunurki zorunluk hasıl oluyor. Bu zorunluluk kaçınılmaz olduğu zamanlar duyduğumuz sancı ve içlenmeyi anlatamam.
Milletin ileri gelenleri öğütlerimizi hakkıyla tutarak bu türlü dış yardakçıları benimsemeyerek ve hükümet kavuşturmasının yalnız onlara karşı olmasına gerçekten çalışsalar pek çok taşkınlıklar meydana gelmeden söndürülür.
Aklını başına toplama ve doğru yolu gösterme için vatan evlatları arasındaki aynı düşünce ve gönülden istemi yükseltmek için yüksek kişiliğinizin hizmet ve çalışmalarınız daima kıymetlidir. Adı geçen hayır hiz-metlerinin sürdürülmesine ve geleneklere teşekkürle güvendiğimi bekler ve üstün saygılarını sunarım.
Arşiv No: 1/1
Dolap No: 101
Göz - No:
Klasör No: 13
Dosya No: 63
Fihrist No: 4-2, 4-3
* Orly Davası Bülteni, Basın-Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü Yayını, S.B.F. Kütüphanesi, ANKARA, 1985
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ PATRİKLİĞİ HAKKINDA
Belge No : 2004
Hasankale
9.12.31 (22 Mayıs 1915)
Başkumandanlık Vekâletine
"Şifre"
26.1.31 (8 Nisan 1915)
Ermeni Patrikliği'nin müddeiyatı (iddiaları) hakkında tahkikat icra edildi. Bişare Çeto gönüllü olarak Azerbaycan'a gitmiş ve üç ay evvel şehit olmuştur. Mehmet Emin ise Azerbaycan'a giderken Ermenilerin pususuna uğramış ve elyevm (bugün) hanesinde oturmakta bulunmuştur. Van Vilayeti dahilinde hiçbir karye (köy) kâhyası jandarmalar tarafından katledilmemiştir. Bir çocuğun öldürüldüğü iddia olunan Zifo namında bir karyenin vücudu yoktur. Tercan muteberanından (ileri gelenlerinden) üç Ermeni'nin katli ve Bayburt'ta da silah toplamak bahanesiyle Ermeniler hakkında her türlü taaddiyat (düşmanlıklar) ve tazyikat icrası (baskılar yapılması) ve para taleb edilmiş olması meselesi Bekir Sıtkı Bey kumandasındaki gönüllü taburunun nahiye müdürü ile birlikte Bayburt'un Pülür Nahiyesi'nde üç dört köyde taharriyat (arama) icra ederek 52 silah müsadere edilmiş olmasından münfail (gücenmiş) olan ahalinin isnadatından (iftiralarından) ibarettir. Suşehri'nin Pörek Karyesi (köyü) Ermenileri de 12 Şubat'ta (25 Şubat 1915) oradan geçen gönüllü ve gayrı müsellah (silahsız) efrada tecavüz ve vilayetten gönderilen kuvve-i tedibiyeye (güvenlik kuvvetlerine) de ateş ederek iki kişinin mecruhiyetine (yaralanmasına) sebebiyet vermişler ve bittabi müfreze tarafından mukabele ile tenkil (uzaklaştırılarak) ve karyeden 139 tüfenk, 95 asker firarisi, 25 maznun (zanlı) elde edilmiştir. Binaenaleyh müddeiyat-ı sairede (diğer iddialarda) bu gibi hakikatin muhalif-i ekazip ve tasniatdan (yalan ve uydurmadan) mürekkep (oluşan) ve Hükümete isnad-ı mesuliyet (suç yükleme) emelinden münbais olduğu (ileri geldiği) anlaşılmış ve binaenaleyh Patrik Efendi'nin istihbaratı sıhhate gayrı makrun bulunmuştur (doğruya yakın bulunmamıştır).
Elyevm Ermeniler, Sivas Vilayeti'nde kısmen ve Van Vilayeti'nde tamamen hal-i isyan ve kıyamda (ayaklanmada) bulunmaktadırlar. Diğer vilayettekilerin de vakt-i münasibde (uygun zamanda) bunlara piyrev olacakları (uyacakları) tabiidir. Vilayat-ı mezkûreden (adı geçen illerden) ve taraf-ı aciziden vekâyi-i yevmiye (tarafımdan günlük olaylar) hakkında takdim olunan telgrafnâmeler Ermenilerin iddia ettikleri veçhile mu-
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ PATRİKLİĞİ HAKKINDA
Belge No : 2004
kabele-i bilmisil veyahut jandarmaların zulüm ve taaddiyatma karşı müdafaa-yı meşrua-i anelnefs (haklı nefis müdafaası) halinde olmayıp, mütearrız ve müteaddi (saldırgan ve düşman) vaziyetinde olduklarını aynen irae etmektedirler (göstermektedirler).
Taarruzat-ı vakıanın evvelce mürekkep (planlanmış) ve Taşnaksiyon vesair komite?ler tarafından müstahzar (hazırlanmış) ve esliha-ı lazime müddehar (gerekli silahlar depo?lanmış) olduğu ve muhtelif kazalarda ihtilal heyetleri müteşekkil (kurulmuş) olup, ordu?nun gerisinde ika-yı şuriş edecekleri (kargaşalık çıkaracakları) Sivas Vilayeti'nin tahki?katından anlaşılmış ve Ordu-yu Hümayun'daki Ermeni efradının kamilen (tamamen) düşman tarafına veyahut memleketlerine firarı ve Van Vilayeti'nin vekayi-i ahiresi (son olayı) tahkikat-ı mezkurenin (anılan soruşturmanın) sıhhat ve isabetini müeyyed (doğ?rulayıcı) bulunmuştur. Binaenaleyh vatan-ı müşterekenin muhafazası için silah altında bulanan Ermeni efradının firarı ve Ordu-yu Hümayun'un hal-i harbde bulunduğu esnada Van Vilayeti'nde zuhur eden kıyam ve isyan ve Sivas Vilayeti'nde meşhut olan asar-ı kıyam (görülen ayaklanma belirtileri) Ermenilerin hükümete ihanetle düşmanla müşare?ket (işbirliği) ve düşmana hizmet ve muavenetlerini (yardımlarını) ispat etmekte bulun?muş ve muhafaza-yı hayat ve mevcudiyet için vatana hiyanetle kıyam edenleri kemal-i şiddet ve süratle tedib ve tenkil (uzaklaştırma) mecburiyet-i elimesi karşısında bulunul?muş olduğundan, 7 ve 8 Nisan tarihli telgrafnâmelerle arz olunduğu veçhile bütün eli silah tutanlardan icabında istifade olunması ve 46 : 50 yaşındaki efradın vaht-ı silaha ahzı (silah altına alınması) ve tedabir-ı saire-yi tedibiye ittihazı (diğer güvenlik önlemle?rinin alınması) vilayata ve kolordu vekâletlerine işar edilmiş (bildirilmiş), ahali-i mutia ve adıka ile aceze rencide edilmeyerek (devlete bağlı sadık halk ile güçsüzlerin incitilme-yerek) hükümete karşı silah bedest isyan olan (silahlı olarak isyan eden) hainlerin biiâ-merhamet (acımaksızın) son ferdine kadar imhasına karar verilmiştir. Rehin-i tasvib-i sâmileri buyurulduğu (Uygun gördüğünüz) halde hususat-ı maruzanın (arz edilen konu?ların) Ermeni Patriği Efendiye tefhimi (anlatılması) ve hain-i muhbirlerini havadis-i kâ-zibeleriyle (uydurma haberleriyle) ref-i şikâyet (şikâyetlerini büyütme) yerine vazife-i ruhaniyesi dalalette olanları irşacî (dinsel görevi yanlış yolda olanları aydınlatma) oldu?ğundan Ermeni Milletinin ikazına ve tarik-i itaat ve sadakate ircaına delalet (itaat ve sadakat yoluna getirilmesine öncülük) eylemesini emrü tenbih buyurmalarını istirham . eylerim.
İmza (İzzet Sami) İmza (Mahmut Kâmil)
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
Osmanlı Orduy-u Hümayunu
Başkumandanlığı Vekâleti
Şube
Numara
Birinci formadan "mabad" (Birinci formanın sonu)
Türkiye'nin an-ı izmihlali (yok olma anı) yaklaştığı her tarafta ilana başlanıldı, İstanbul'da akdedilen büyük kongrenin netayicini (sonuçlarını) bildirmek ve icap eden tertibatı ittihaz etmek (almak) üzere Mebus Papasyan ile Viremyan Erzurum'a geldiler. Kafkasya'dan vürud eden (gelen) Taşnak murahhasları (delegeleri) dahi hazır olduğu halde Erzurum'da büyük bir içtima akdettiler (toplantı yaptılar).
Rusların Memalik-i Osmaniye'den (Osmanlı ülkelerinden) zapt edecekleri araziyi Ermenilere vererek, istiklallerinin temin olunacağı hakkında Ruslarla tespit edilen suret-i itilaf (uyuşma şekli) Erzurum içtimaında tezekkür edildi (konuşuldu). Kongre Rus-Er-meni itilafını tasdik ve hulasaten atideki mevad (özetle aşağıdaki maddeler), komitelere bildirilmek üzere taht-ı karara (karar altına) alındı.
1 - Harp ilanına kadar sükûnet ve itaatlarmı muhafaza etmek (korumak), fakat; bu zaman zarfında Rusya'dan gelecek ve dahilden tedarik olunacak silahlarla mücehhez bir hale girmek;
2 - Harp ilan edilirse Türk Ordusu'ndaki Ermeni efradı (erleri) silahlariyle Rus Ordusu'na iltihak etmek (katılmak);
3 - Türk Ordusu ilerlerse sükûneti muhafaza etmek;
4 -Türk Ordusu ricat eder veyahut ilerleyemeyecek bir hale gelirse çeteler derhal ordu gerisinde-ellerindeki program veçhile-hal-i faaliyete geçmek. Kongre mukarreratı-nı (kararlarını) ittihaz ettikten ve dağıldıktan sonra Mebus Viremyan, Erzurum Valisi nezdine (yanına) giderek, atideki teklifatta (aşağıdaki önerilerde) bulundu :
"Hükümet-i Osmaniye Rusya'ya ilan-ı harp ettiği takdirde ve Osmanlı Ordusu'nün Kafkasya'ya tecavüzü halinde, oradaki Ermenilerin Türklerle tevhid-i mesai etmelerinin (birlikte çalışmalarının) teminini propaganda etmek üzere Hükümet-i Osmaniye'nin Ermenistan'ın teşkiline dair vaad-i kavide bulunması (sağlam söz vermesi) ve vaadini bilfiil izhar etmesi (eylemli olarak göstermesi) lazımdır."
Viremyan yukarıdaki dört maddelik kongre mukarreratını imza ettikten ve kongre?yi dağıttıktan sonra "Erzurum" valisine olan bu suret-i müracaatı iki gayenin istihsali (elde edilmesi) maksadına mebni idi :
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No: 1903
1 - Hükümet-i Osmaniye galip geldiği takdirde amal-i milliyeyi istirdat (ulusal emelleri kurtarmak);
2- HUkümet-i Osmaniye'yi iğfal ile (yanıltarak) Ermeni teşkilat-ı hafiyesinin (gizli örgütünün) tarassut ve tecessüsten masuniyetinin (gözetleme ve araştırılmadan ko?runmasının) temini.
Viremyan ve Papasyan Erzurum'daki işlerini bu suretle hallettikten sonra Taşnak komitesi rüesasından (reislerinden) birkaçı ile Muş'a tabi "Çankeli" Manastırı'na giderek etraftaki Ermenileri davet ile kongre mukarreratını tebliğ ettiler. Papasyan, Muş ve civa?rını idare etmek üzere Muş'ta kaldı. Viremyan rüfekasiyle (arkadaşlarıyla) Van'a gitti.
Üçüncü Ordu'ca yukarıda cereyan eden mukarrerat istihbar ediliyor (duyuluyor). Vali ve maiyyet kumandanlarına müteyakkız (uyanık) bulunulması emir ve tenbih olu?nuyor.
İlan-ı harbe kadar Ermenilerin Rusya'da ve Türkiye'de ittihaz ettikleri tertibat (aldıkları önlemler) hakkında Üçüncü Ordu'ya vürud eden malumat:
1 - Hudut şarkındaki "Rusya dahilinde" kura ve kasabatta (köyler ve kasabalar?da) bulunan islam haneleri taharri edilerek (aranarak) silahlar müsadere olunuyor (zorla alınıyor) ve bu silahlar Ermenilere tevzi olunuyor (dağıtılıyor).
2 - Hudut garbında "Türkiye dahilinde" ve hasseten (özellikle) hududa civar (yakın) kura ve kasabatta bulunan Osmanlı Ermenilerini teslih etmek (silahlandırmak) üzere "Oltu", "Sarıkamış", "Kağızman", "İğdır" mevakiine külliyetli esliha (mevkileri?ne çok miktarda silahlar), cephane ve bomba depo edilmekte olduğu; "Van" ve "Bitlis" vilayetine tevzi edilecek esliha (dağıtılacak silahlar) ile atiyen ahzedilecek tertibatın tekarrürü (gelecekte alınacak önlemlerin kararlaştırılması) için Rus generallerinden Loris Milikof'un oğlunun, yanında Taşnak rüesasından Melkon ve Ohannes olduğu halde "Abaga'1 tarikiyle (yoluyla) 27 Eylül 330 (10 Ekim 1914)'da Van'a gittikleri haber alını?yor.
3 - Rusya'nın iran konsolosları, İran,'daki Ermenilere de Türkiye'den zaptedilecek mevakide (yerlerde) Ermenistan tesisi vaadinde bulunarak, İran Ermenilerini ve has?seten "Rumiye" ve "Selhas"daki Ermenileri teslih ile hudut dahiline sevk ettikleri anla?şılıyor.
4 - Kafkasya ve Türkiye Taşnak komitesi rüesasından bir kısmı, hudut civarında ber-vech-i ati (aşağıdaki) surette Ermeni çete teşkilatını vücuda getiriyor.
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
a. Kısm-ı azamı (büyük kısmı) "Pasinler", "Erzurum", "Eleşkirt", "Hınıs", Malaz?girt Ermenilerinden ve asker firarilerinden olmak üzere altı bin Ermeniyi Kağızman'da içtima ettirerek Rus hükümeti tarafından teslih (silahlandırıp) ve Rus memurini (memur?ları) ve Ermeni rüesası vasıtasiyle ahali-i müsellehadan (silahlı ahaliden) da tekâlif-i har?biye (savaş yükümlülüğü) suretiyle iaşeleri alınarak üç bin beş yüzünün İran Azerbaycanı'na 18 Teşrinievvel 330 (31 Ekim 1914)'da gönderildiği ve mütebakisinin (geri kalanının) Kağızman'da kaldığı tahakkuk ediyor.
b. "Oltu", "Kars", "Sarıkamış"tan ve Trabzon vilayetinden firar eden Ermeniler?den bin beş yüz kişilik bir süvari çetesi teşkil olunarak bunun bini "Bayezid" ve havalisi?ne geçmek üzere "İğdır" mıntıkasına ve beş yüzü de "Hodicor" mıntıkasına gitmek üze?re Oltu'ya gönderildiği mevsukan istihbar ediliyor (gerçek olarak haber alınıyor).
c. Kısm-ı azamı "Bayezid", "Van" ve "Bitlis" Ermenilerinden ve asker firarilerin?den ve İğdır havalisi Ermenilerinden olmak üzere altı bin Ermeninin İğdır'da tecemmu ederek (toplanarak) çete halinde tefrik ve taksim olunarak (ayrılıp ve bölünerek) teslih edildikleri Rus hudut bölükleri efradından iltica eden Ruslarla ve menabi-i saireden (di?ğer kaynaklardan) alınan malûmatla sübut buluyor (meydana çıkıyor).
d. Makû'nun "Koni" cihetlerinde bulunan "Biyecek" Kilisesi'nde Ermeni çete teşkilatının icra edilmekte olduğu ve Selhas'ta teşkil olunan çetelerle "Van"a gelecekle?rinin tahakkuk ettiği anlaşılıyor.
5 -"Kars", "Sarıkamış", "Kağızman" mıntıkalarında teşkilata memur olanların meşhur Ermeni sergerdelerinden "Antranik", Bayburdlu "Erşan", Bitlisli "Aram"; İğdır ve havalisindeki teşkilata memur olanlar da Erciş'te öteden beri eczacılık eden eczacı "Rupen Mığırdıçyan", "Toros Karakaşyan", "Portakalyan" ve Bayezid Taşnak Murah?hası "Surpin" olduğu tebeyyün ediyor (anlaşılıyor).
6 - Türk Ordusu'nün ahval ve harekâtından daimi surette Rusûrdusu'nu haber?dar etmek üzere Trabzon'da, Erzurum'da, Muş'ta, Bitlis'de, Van'da ve daha gerilerde de Sivas'ta ve Kayseri'de birer casus bürosunun teşkil kılındığı tahakkuk ediyor.
7 - Hudut'tan geçirilen esliha ve mevadd-ı nariyeden (ateşli maddelerden) fazla kalanlarının Karahisar, Sivas, Kayseri depolarına idharı (depolandığı) anlaşılıyor.
8 - Sahilden icap eden mevadd-ı hariye ve infilakiyenin Türkiye'ye idhalini temin ve Karadeniz sahilinin Türklere ait kısmındaki Rum ve Ermenilerden istifade ile ihtilal ve kıyamı (ayaklanmayı) temin etmek ve Türk Ordusu'na dair vasi (geniş) malûmat alınmak "kere Batum'da Rus, Ermeni ve Rumdan mürekkep (oluşan) olmak üzere bir icraat ko?mitesinin teşekkül ettiği tebellür ediyor (beliriyor).
Belge No: 1824
Osmanlı Ordu-yu Hümayun
Başkumandanlığı Vekâleti
Şube : l
26 Mart 331
Hususi
Ermeni Patrikliği Canib-i Âlilerine Rütbetlü Efendim Hazretleri
Malumat ve teşrihat-ı âliyeleri yedimizde mevcut vesaik ile tevafuk et-miyor. Maa-hazâ derç buyurduğunuz vekayi hakkında kumandanların na-zar-ı dikkatini celbettim ve ahali hakkında rıfk ve adaletin hakkıyle tatbiki hususundaki nokta-i nazar-ı hükümetin şiddetle muhafazasmı yeniden te'kid eyledim.
Muhlisiniz Ermeni Milleti'nin vatandaşlığına ve Vatan-ı Osmanî'ye olan merbutiyet ve sadakatına bilhassa pek ziyade itimat ve atf-ı kıymet ediyorum. Bu esaslı itimadımı mahufaza musir ve sabitim. Ancak vatanımızın aksay-ı meratibine irtika etmiş bir recül-ü millet olarak tasdik buyuracağınıza şüphe yoktur ki iğfalat-ı ecanibe firifte olan bazı sebük-mağzân mateessüf mevcuttur. Bunların izhar-ı mâ-fil-zamir için dürüst vesaite tevessül etikleri ayandır) bunlara karşı hükümetçe, vesait-i şedide-i tedibiye kullanılmasında, Vatan-ı Osmani'nin muhafazası için mateessüf ıztırar hasıl oluyor. Bu ıztırar gayri kabili içtinap olduğu zamanlar hisset-tiğimiz teessür ve elemi tarif edemem.
Milletin ileri gelenleri nesayihinizi hakkıyle tutarak bu kabil ecanip hadimlerinin ademi "kabulüne, ve takibat-ı hükümetin yalnız onlar aleyhine hasrına cidden çalışsalar pek çok taşkınlıklar hadis olmadan itfa edilebilir.
İkaz ve irşat için ve efrad-ı vatan arasındaki vifak ve samimiyeti ten-miye ve ilâ için zat-ı âlilerinin mesai ve hidematı daima kıymettardır.
Hidemat-ı mezkure-i hayriyenin devamına ve asar-ı meşkûresine itimad ile intizar ve bu vesile ile de teyid-i ihtiram eylerim efendim hazretleri.
Arşiv No: 1/1
Dolap No:101
Göz No:
Klasör No: 13
Dosya No: 63
Fihrist No: 4-2, 4-3
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİLERİN FAALİYETLERİ HAKKINDA PATRİĞE YAZI
Belge No: 1824
8.4.1915
Osmanlı Ordusu Başkomutanlığı Vekâleti
Şube: l
Özel
Ermeni Patrikliği Yüksek Katına Sayın Bay
Verdiğiniz bilgi ve etraflı açıklamalarınız elimizdeki belgelere uymamaktadır. Bununla beraber bildirdiğiniz olaylar hakkında komutanların konuyu incelemeleri gerektiğini bildirdim. Ahali hakkında tatlılık ve adaletle ve tam olarak uygulanması şeklinin hükümetin görüşü olduğunu önemle saklanmasını, daha önce yazılanları yeniden bildiririm.
Kurtarılan Ermeni milletinin vatandaşlığına ve Osmanlı Vatanı'na olan bağlılık ve dostluğuna özel olarak pek ziyade güveniyor ve kıymet veriyorum. Bu esaslı güvenimi saklı tutuyor, direniyor ve kararımdan vazgeçmiyorum. Ancak vatanımızın en yüksek kademelerine yükselmiş, becerikli bir insan olarak kabul buyuracağınıza şüphe yoktur ki yabancıların kandırmalarına uyan bazı akılsızlar yazık ki vardır. Bunların gönüllerindekilerini meydana çıkarmak için kaba vasıtalara başvurdukları meydandadır. Bunlara karşı hükümetçe, terbiye için sert hareket edilmesinde, Osmanlı Vatanı'nın korunması için esef olunurki zorunluk hasıl oluyor. Bu zorunluluk kaçınılmaz olduğu zamanlar duyduğumuz sancı ve içlenmeyi anlatamam.
Milletin ileri gelenleri öğütlerimizi hakkıyla tutarak bu türlü dış yardakçıları benimsemeyerek ve hükümet kavuşturmasının yalnız onlara karşı olmasına gerçekten çalışsalar pek çok taşkınlıklar meydana gelmeden söndürülür.
Aklını başına toplama ve doğru yolu gösterme için vatan evlatları arasındaki aynı düşünce ve gönülden istemi yükseltmek için yüksek kişiliğinizin hizmet ve çalışmalarınız daima kıymetlidir. Adı geçen hayır hiz-metlerinin sürdürülmesine ve geleneklere teşekkürle güvendiğimi bekler ve üstün saygılarını sunarım.
Arşiv No: 1/1
Dolap No: 101
Göz - No:
Klasör No: 13
Dosya No: 63
Fihrist No: 4-2, 4-3
* Orly Davası Bülteni, Basın-Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü Yayını, S.B.F. Kütüphanesi, ANKARA, 1985
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ PATRİKLİĞİ HAKKINDA
Belge No : 2004
Hasankale
9.12.31 (22 Mayıs 1915)
Başkumandanlık Vekâletine
"Şifre"
26.1.31 (8 Nisan 1915)
Ermeni Patrikliği'nin müddeiyatı (iddiaları) hakkında tahkikat icra edildi. Bişare Çeto gönüllü olarak Azerbaycan'a gitmiş ve üç ay evvel şehit olmuştur. Mehmet Emin ise Azerbaycan'a giderken Ermenilerin pususuna uğramış ve elyevm (bugün) hanesinde oturmakta bulunmuştur. Van Vilayeti dahilinde hiçbir karye (köy) kâhyası jandarmalar tarafından katledilmemiştir. Bir çocuğun öldürüldüğü iddia olunan Zifo namında bir karyenin vücudu yoktur. Tercan muteberanından (ileri gelenlerinden) üç Ermeni'nin katli ve Bayburt'ta da silah toplamak bahanesiyle Ermeniler hakkında her türlü taaddiyat (düşmanlıklar) ve tazyikat icrası (baskılar yapılması) ve para taleb edilmiş olması meselesi Bekir Sıtkı Bey kumandasındaki gönüllü taburunun nahiye müdürü ile birlikte Bayburt'un Pülür Nahiyesi'nde üç dört köyde taharriyat (arama) icra ederek 52 silah müsadere edilmiş olmasından münfail (gücenmiş) olan ahalinin isnadatından (iftiralarından) ibarettir. Suşehri'nin Pörek Karyesi (köyü) Ermenileri de 12 Şubat'ta (25 Şubat 1915) oradan geçen gönüllü ve gayrı müsellah (silahsız) efrada tecavüz ve vilayetten gönderilen kuvve-i tedibiyeye (güvenlik kuvvetlerine) de ateş ederek iki kişinin mecruhiyetine (yaralanmasına) sebebiyet vermişler ve bittabi müfreze tarafından mukabele ile tenkil (uzaklaştırılarak) ve karyeden 139 tüfenk, 95 asker firarisi, 25 maznun (zanlı) elde edilmiştir. Binaenaleyh müddeiyat-ı sairede (diğer iddialarda) bu gibi hakikatin muhalif-i ekazip ve tasniatdan (yalan ve uydurmadan) mürekkep (oluşan) ve Hükümete isnad-ı mesuliyet (suç yükleme) emelinden münbais olduğu (ileri geldiği) anlaşılmış ve binaenaleyh Patrik Efendi'nin istihbaratı sıhhate gayrı makrun bulunmuştur (doğruya yakın bulunmamıştır).
Elyevm Ermeniler, Sivas Vilayeti'nde kısmen ve Van Vilayeti'nde tamamen hal-i isyan ve kıyamda (ayaklanmada) bulunmaktadırlar. Diğer vilayettekilerin de vakt-i münasibde (uygun zamanda) bunlara piyrev olacakları (uyacakları) tabiidir. Vilayat-ı mezkûreden (adı geçen illerden) ve taraf-ı aciziden vekâyi-i yevmiye (tarafımdan günlük olaylar) hakkında takdim olunan telgrafnâmeler Ermenilerin iddia ettikleri veçhile mu-
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ PATRİKLİĞİ HAKKINDA
Belge No : 2004
kabele-i bilmisil veyahut jandarmaların zulüm ve taaddiyatma karşı müdafaa-yı meşrua-i anelnefs (haklı nefis müdafaası) halinde olmayıp, mütearrız ve müteaddi (saldırgan ve düşman) vaziyetinde olduklarını aynen irae etmektedirler (göstermektedirler).
Taarruzat-ı vakıanın evvelce mürekkep (planlanmış) ve Taşnaksiyon vesair komite?ler tarafından müstahzar (hazırlanmış) ve esliha-ı lazime müddehar (gerekli silahlar depo?lanmış) olduğu ve muhtelif kazalarda ihtilal heyetleri müteşekkil (kurulmuş) olup, ordu?nun gerisinde ika-yı şuriş edecekleri (kargaşalık çıkaracakları) Sivas Vilayeti'nin tahki?katından anlaşılmış ve Ordu-yu Hümayun'daki Ermeni efradının kamilen (tamamen) düşman tarafına veyahut memleketlerine firarı ve Van Vilayeti'nin vekayi-i ahiresi (son olayı) tahkikat-ı mezkurenin (anılan soruşturmanın) sıhhat ve isabetini müeyyed (doğ?rulayıcı) bulunmuştur. Binaenaleyh vatan-ı müşterekenin muhafazası için silah altında bulanan Ermeni efradının firarı ve Ordu-yu Hümayun'un hal-i harbde bulunduğu esnada Van Vilayeti'nde zuhur eden kıyam ve isyan ve Sivas Vilayeti'nde meşhut olan asar-ı kıyam (görülen ayaklanma belirtileri) Ermenilerin hükümete ihanetle düşmanla müşare?ket (işbirliği) ve düşmana hizmet ve muavenetlerini (yardımlarını) ispat etmekte bulun?muş ve muhafaza-yı hayat ve mevcudiyet için vatana hiyanetle kıyam edenleri kemal-i şiddet ve süratle tedib ve tenkil (uzaklaştırma) mecburiyet-i elimesi karşısında bulunul?muş olduğundan, 7 ve 8 Nisan tarihli telgrafnâmelerle arz olunduğu veçhile bütün eli silah tutanlardan icabında istifade olunması ve 46 : 50 yaşındaki efradın vaht-ı silaha ahzı (silah altına alınması) ve tedabir-ı saire-yi tedibiye ittihazı (diğer güvenlik önlemle?rinin alınması) vilayata ve kolordu vekâletlerine işar edilmiş (bildirilmiş), ahali-i mutia ve adıka ile aceze rencide edilmeyerek (devlete bağlı sadık halk ile güçsüzlerin incitilme-yerek) hükümete karşı silah bedest isyan olan (silahlı olarak isyan eden) hainlerin biiâ-merhamet (acımaksızın) son ferdine kadar imhasına karar verilmiştir. Rehin-i tasvib-i sâmileri buyurulduğu (Uygun gördüğünüz) halde hususat-ı maruzanın (arz edilen konu?ların) Ermeni Patriği Efendiye tefhimi (anlatılması) ve hain-i muhbirlerini havadis-i kâ-zibeleriyle (uydurma haberleriyle) ref-i şikâyet (şikâyetlerini büyütme) yerine vazife-i ruhaniyesi dalalette olanları irşacî (dinsel görevi yanlış yolda olanları aydınlatma) oldu?ğundan Ermeni Milletinin ikazına ve tarik-i itaat ve sadakate ircaına delalet (itaat ve sadakat yoluna getirilmesine öncülük) eylemesini emrü tenbih buyurmalarını istirham . eylerim.
İmza (İzzet Sami) İmza (Mahmut Kâmil)
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
Osmanlı Orduy-u Hümayunu
Başkumandanlığı Vekâleti
Şube
Numara
Birinci formadan "mabad" (Birinci formanın sonu)
Türkiye'nin an-ı izmihlali (yok olma anı) yaklaştığı her tarafta ilana başlanıldı, İstanbul'da akdedilen büyük kongrenin netayicini (sonuçlarını) bildirmek ve icap eden tertibatı ittihaz etmek (almak) üzere Mebus Papasyan ile Viremyan Erzurum'a geldiler. Kafkasya'dan vürud eden (gelen) Taşnak murahhasları (delegeleri) dahi hazır olduğu halde Erzurum'da büyük bir içtima akdettiler (toplantı yaptılar).
Rusların Memalik-i Osmaniye'den (Osmanlı ülkelerinden) zapt edecekleri araziyi Ermenilere vererek, istiklallerinin temin olunacağı hakkında Ruslarla tespit edilen suret-i itilaf (uyuşma şekli) Erzurum içtimaında tezekkür edildi (konuşuldu). Kongre Rus-Er-meni itilafını tasdik ve hulasaten atideki mevad (özetle aşağıdaki maddeler), komitelere bildirilmek üzere taht-ı karara (karar altına) alındı.
1 - Harp ilanına kadar sükûnet ve itaatlarmı muhafaza etmek (korumak), fakat; bu zaman zarfında Rusya'dan gelecek ve dahilden tedarik olunacak silahlarla mücehhez bir hale girmek;
2 - Harp ilan edilirse Türk Ordusu'ndaki Ermeni efradı (erleri) silahlariyle Rus Ordusu'na iltihak etmek (katılmak);
3 - Türk Ordusu ilerlerse sükûneti muhafaza etmek;
4 -Türk Ordusu ricat eder veyahut ilerleyemeyecek bir hale gelirse çeteler derhal ordu gerisinde-ellerindeki program veçhile-hal-i faaliyete geçmek. Kongre mukarreratı-nı (kararlarını) ittihaz ettikten ve dağıldıktan sonra Mebus Viremyan, Erzurum Valisi nezdine (yanına) giderek, atideki teklifatta (aşağıdaki önerilerde) bulundu :
"Hükümet-i Osmaniye Rusya'ya ilan-ı harp ettiği takdirde ve Osmanlı Ordusu'nün Kafkasya'ya tecavüzü halinde, oradaki Ermenilerin Türklerle tevhid-i mesai etmelerinin (birlikte çalışmalarının) teminini propaganda etmek üzere Hükümet-i Osmaniye'nin Ermenistan'ın teşkiline dair vaad-i kavide bulunması (sağlam söz vermesi) ve vaadini bilfiil izhar etmesi (eylemli olarak göstermesi) lazımdır."
Viremyan yukarıdaki dört maddelik kongre mukarreratını imza ettikten ve kongre?yi dağıttıktan sonra "Erzurum" valisine olan bu suret-i müracaatı iki gayenin istihsali (elde edilmesi) maksadına mebni idi :
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No: 1903
1 - Hükümet-i Osmaniye galip geldiği takdirde amal-i milliyeyi istirdat (ulusal emelleri kurtarmak);
2- HUkümet-i Osmaniye'yi iğfal ile (yanıltarak) Ermeni teşkilat-ı hafiyesinin (gizli örgütünün) tarassut ve tecessüsten masuniyetinin (gözetleme ve araştırılmadan ko?runmasının) temini.
Viremyan ve Papasyan Erzurum'daki işlerini bu suretle hallettikten sonra Taşnak komitesi rüesasından (reislerinden) birkaçı ile Muş'a tabi "Çankeli" Manastırı'na giderek etraftaki Ermenileri davet ile kongre mukarreratını tebliğ ettiler. Papasyan, Muş ve civa?rını idare etmek üzere Muş'ta kaldı. Viremyan rüfekasiyle (arkadaşlarıyla) Van'a gitti.
Üçüncü Ordu'ca yukarıda cereyan eden mukarrerat istihbar ediliyor (duyuluyor). Vali ve maiyyet kumandanlarına müteyakkız (uyanık) bulunulması emir ve tenbih olu?nuyor.
İlan-ı harbe kadar Ermenilerin Rusya'da ve Türkiye'de ittihaz ettikleri tertibat (aldıkları önlemler) hakkında Üçüncü Ordu'ya vürud eden malumat:
1 - Hudut şarkındaki "Rusya dahilinde" kura ve kasabatta (köyler ve kasabalar?da) bulunan islam haneleri taharri edilerek (aranarak) silahlar müsadere olunuyor (zorla alınıyor) ve bu silahlar Ermenilere tevzi olunuyor (dağıtılıyor).
2 - Hudut garbında "Türkiye dahilinde" ve hasseten (özellikle) hududa civar (yakın) kura ve kasabatta bulunan Osmanlı Ermenilerini teslih etmek (silahlandırmak) üzere "Oltu", "Sarıkamış", "Kağızman", "İğdır" mevakiine külliyetli esliha (mevkileri?ne çok miktarda silahlar), cephane ve bomba depo edilmekte olduğu; "Van" ve "Bitlis" vilayetine tevzi edilecek esliha (dağıtılacak silahlar) ile atiyen ahzedilecek tertibatın tekarrürü (gelecekte alınacak önlemlerin kararlaştırılması) için Rus generallerinden Loris Milikof'un oğlunun, yanında Taşnak rüesasından Melkon ve Ohannes olduğu halde "Abaga'1 tarikiyle (yoluyla) 27 Eylül 330 (10 Ekim 1914)'da Van'a gittikleri haber alını?yor.
3 - Rusya'nın iran konsolosları, İran,'daki Ermenilere de Türkiye'den zaptedilecek mevakide (yerlerde) Ermenistan tesisi vaadinde bulunarak, İran Ermenilerini ve has?seten "Rumiye" ve "Selhas"daki Ermenileri teslih ile hudut dahiline sevk ettikleri anla?şılıyor.
4 - Kafkasya ve Türkiye Taşnak komitesi rüesasından bir kısmı, hudut civarında ber-vech-i ati (aşağıdaki) surette Ermeni çete teşkilatını vücuda getiriyor.
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
a. Kısm-ı azamı (büyük kısmı) "Pasinler", "Erzurum", "Eleşkirt", "Hınıs", Malaz?girt Ermenilerinden ve asker firarilerinden olmak üzere altı bin Ermeniyi Kağızman'da içtima ettirerek Rus hükümeti tarafından teslih (silahlandırıp) ve Rus memurini (memur?ları) ve Ermeni rüesası vasıtasiyle ahali-i müsellehadan (silahlı ahaliden) da tekâlif-i har?biye (savaş yükümlülüğü) suretiyle iaşeleri alınarak üç bin beş yüzünün İran Azerbaycanı'na 18 Teşrinievvel 330 (31 Ekim 1914)'da gönderildiği ve mütebakisinin (geri kalanının) Kağızman'da kaldığı tahakkuk ediyor.
b. "Oltu", "Kars", "Sarıkamış"tan ve Trabzon vilayetinden firar eden Ermeniler?den bin beş yüz kişilik bir süvari çetesi teşkil olunarak bunun bini "Bayezid" ve havalisi?ne geçmek üzere "İğdır" mıntıkasına ve beş yüzü de "Hodicor" mıntıkasına gitmek üze?re Oltu'ya gönderildiği mevsukan istihbar ediliyor (gerçek olarak haber alınıyor).
c. Kısm-ı azamı "Bayezid", "Van" ve "Bitlis" Ermenilerinden ve asker firarilerin?den ve İğdır havalisi Ermenilerinden olmak üzere altı bin Ermeninin İğdır'da tecemmu ederek (toplanarak) çete halinde tefrik ve taksim olunarak (ayrılıp ve bölünerek) teslih edildikleri Rus hudut bölükleri efradından iltica eden Ruslarla ve menabi-i saireden (di?ğer kaynaklardan) alınan malûmatla sübut buluyor (meydana çıkıyor).
d. Makû'nun "Koni" cihetlerinde bulunan "Biyecek" Kilisesi'nde Ermeni çete teşkilatının icra edilmekte olduğu ve Selhas'ta teşkil olunan çetelerle "Van"a gelecekle?rinin tahakkuk ettiği anlaşılıyor.
5 -"Kars", "Sarıkamış", "Kağızman" mıntıkalarında teşkilata memur olanların meşhur Ermeni sergerdelerinden "Antranik", Bayburdlu "Erşan", Bitlisli "Aram"; İğdır ve havalisindeki teşkilata memur olanlar da Erciş'te öteden beri eczacılık eden eczacı "Rupen Mığırdıçyan", "Toros Karakaşyan", "Portakalyan" ve Bayezid Taşnak Murah?hası "Surpin" olduğu tebeyyün ediyor (anlaşılıyor).
6 - Türk Ordusu'nün ahval ve harekâtından daimi surette Rusûrdusu'nu haber?dar etmek üzere Trabzon'da, Erzurum'da, Muş'ta, Bitlis'de, Van'da ve daha gerilerde de Sivas'ta ve Kayseri'de birer casus bürosunun teşkil kılındığı tahakkuk ediyor.
7 - Hudut'tan geçirilen esliha ve mevadd-ı nariyeden (ateşli maddelerden) fazla kalanlarının Karahisar, Sivas, Kayseri depolarına idharı (depolandığı) anlaşılıyor.
8 - Sahilden icap eden mevadd-ı hariye ve infilakiyenin Türkiye'ye idhalini temin ve Karadeniz sahilinin Türklere ait kısmındaki Rum ve Ermenilerden istifade ile ihtilal ve kıyamı (ayaklanmayı) temin etmek ve Türk Ordusu'na dair vasi (geniş) malûmat alınmak "kere Batum'da Rus, Ermeni ve Rumdan mürekkep (oluşan) olmak üzere bir icraat ko?mitesinin teşekkül ettiği tebellür ediyor (beliriyor).
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
Rusya ile ilan-ı muhasamata (harp ilanına) kadar Türkiye dahilindeki Ermenilerin tavır ve hareketine dair Üçüncü Ordu'nun o zamana ait dosyalarında hulasaten (özetle) şu gibi vakayie (olaylara) tesadüf edilmektedir.
1 — Ermenilerden kanunen silah altına gelmeleri iktiza eden (gereken) efrattan Karadeniz sahilinde Hopa-Erzurum-Hınıs-Van hattı şarkındaki kura ve kasabattaki Ermenilerin kısmı-ı azamı davete icabet etmeyerek Rusya'daki teşkilata dahil olmak üzere hududun şarkına geçtikleri görülmektedir.
2 — Dördüncü İhtiyat Süvari Fırkası'nın (Tümeni'nin) tecemmu mıntıkası (toplan?ma bölgesi) olan Yağan Işığı-Yanan Köprüköy hattına gittiği 20 Eylül 330 (3 Ekim 1914)'da Köprüköyü'nde Manuk oğlu Ovanis'in hanesinde ve Yağan'da Papas'ın bulun?duğu hanede külliyetli (çok sayıda) Rus silahı meydana çıkarıyor. Ve aynı zamanda Hasankale'de de birkaç hanede depo edilmiş Ruseslihası bulunarak failleri divan-ı har?be tevdi olunuyor ki kongre mukarreratının birinci faslı tezahür ediyor.
3 — Yumra Nahiyesi'nin Izaksa Karyesi'nden Ekşi oğlu Strak, veled-i Aralik'in kumandası altındaki yirmi beş kişilik çete ile Hodicor mıntıkasında tenha yerlerde tesa?düf ettikleri islamları katlettikten sonra S Teşrinievvel 330 (18 Ekim 1914)'da Trabzon' dan Erzurum'a gelmekte olan postaya Gümüşhane civarında taarruz ederek, sürücüyü kati ve postayı gasbla savuştuğu ve takibat neticesinde avenesinden (yardımcılarından) birkaç kişi elde edilerek, divan-ı harbe tevdi edildiği ve bunların yukarıda zikredilen Oltu'ya gelen çete efradından oldukları tebeyyün ediyor (belli oluyor).
4 — "Hehas", "Kötek", "Mecingerd", "Pasin Kara Kilisesi", "Gürcü Bulak" ve daha cenubundaki hudut karakollarımızın karşısında bulunan Rus postaları yerine Erme?ni çete devriyelerinin kaim oldukları görülüyor ve Pasin Kara Kilisesi Hudut Taburu'ndan silahı ile firar eden Malatyalı Keğork'un yirmi atlı ile Gürcü Bulak cihetinden yap?tığı baskın ve Kötek Hudut Taburu'na Karaurgan cihetinden Ermeni çetelerinin yapmak istediği taarruz ve eczacı Rupen ile Bayezidli Sürpen'in "Moson" civarından beş yür mevcutları ile yaptıkları baskınlar Rus ve Osmanlı ihtilafatınm (anlaşmazlıklarının) bir an evvel hudusunu (meydana gelmesini) temin ve Rus Ordusu'nun piştarını (öncüsünü) teşkil edecekleri anlaşılmış idi.
5 - Kıtaatta bulunan ve hasseten hudut taburlarında ve hududa civar (yakın) bu?lunan kıtaattaki Ermeni efradından bir kısmının silahlariyle firar ettikleri ve Rusya'ya geçtikleri tahakkuk ediyor.
6 - Köylere tebdil-i hava (hava değişimi) suretiyle giden veyahut münferit suretle (tek olarak) yakalanan Müslüman askerlerinin Ermeni köyleri civarlarında katledildikleri görülüyor. Ve hatta Lazistan ve Havalisi Kumandanlığına merbut (bağlı) Mantelli Batar-
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
yası Mülazım-ı evveli Sabri Efendi'nin "Hosmasa" Karyesi'nde ikamet etmekte olduğu hane sahibi Ermeni Bedros tarafından suret-i feciada (korkunç şekilde) parçalanarak evin bahçesine gömüldüğü ve bir hafta sonra meydana çıkması üzerine Bedros'un derdes?ti (yakalanması) için giden jandarmalara istimal-i silahla, yakalanacağı anlaşılır anlaşıl?maz intihar ettiği tahakkuk ediyor. Bu suretle rüfeka-yı melaneti (suç ortakları) meyda?na çıkamıyor.
Bu ve buna mümasil (benzeyen) birçok vekayi-i münferide (tek tuk olaylar) taad?düt ve tekessür (çoğalıp artıyor) ediyor.
Yukarıdan beri tadad edilegelen (sayılan) ihzarat ve tertibattan (hazırlık ve düzen?den) dahilde büyük bir hareket-i ihtilaliyenin (ihtilal hareketinin) hazırlanmakta olduğu Üçüncü Ordu'ca anlaşılmış idi. Esasen tertibat-ı ihtilaliyenin uzun zamandan beri lazım gelen mahallerde ihzar edildiği (hazırlandığı) ve muktezi esliha (gerekli silahlar), mevadd-ı nariye (ateşli maddeler) ve infilakiyenin (patlayıcının) idhar edilmekte (depo?lanmakta) olduğu cereyan-ı halden istidlal ediliyordu (kanıtlarla anlaşılıyordu). Aşağıda sırası geldikçe zikredileceği veçhile vilayat-ı şarkiyede (doğu illerinde) başlıca ihtilal merakizi (merkezleri); "Van", "Bitlis", "Erzurum", "Karahisar", ve ikinci derecede ol?mak üzere "Sivas", "Kayseri", "Diyarbekir" intihap (seçilmiş) ve buralarda müfettiş-i umumiler, harp kumandanları, çete reisleri tayin ve tesbit edildiği ve seferberlik ilanında bütün Taşnak şuabatına (şubelerine), on üç yaşına kadar olan erkeklerin komiteye aza (üye) kayıt ve teslih edilmeleri emir ve tebliğ olunduğu Sivas vakayii akabinde (olayları sonrasında) Ermenilerin divan-ı harbdeki ikrarlarından (itiraflarından) anlaşılmış idi.
Merkez-i ihtilal olan mevaki (yerler) tetkik edilecek olursa menzil hututunun (ik?mal hatlarının) geçmekte olduğu başlıca nukatın (noktaların) intihap edilmiş olduğu gö?rülür. Esasen Hükümet-i Osmaniye ilan-ı seferberide (seferberlik ilanında) jandarma kuv?vetinin büyük bir kısmını seyyar orduya almış, Kürt menatıkı (bölgeleri) ikinci sınıf jan?darmalara terk etmiş idi. Vuku bulacak ihtilal, ordudan bir kısım kuvvetin Kürtlere sev?kini istilzam edecek ( gerektirecek) ve hatta denilebilir ki orduyu elim bir vaziyete soka?cak idi.
Vaktaki Rusya ile ihtilafat (anlaşmazlıklar) başgösterdi ve Rus Ordusu'ndan bir kısım kuvvetin hududu tecavüz ettiği görüldü. Rus Ordusu'ndan bir Plaston Livasiyle (Tugayı ile) Birinci Kazak Süvari Fırkası'nı ve bunların ilerisinde ve Oltu, Sarıkamış, Kağızman mıntıkalarında teşekkül eden Ermeni çetelerinin yanına makinelitüfek, top terfik ederek (katarak) id, Kötek, Pasih Kara Kilisesi, Bayezid istikametlerinde sürdü. Bu Çeteler geçtikleri islam köyleri emvalini (mallarını) nehib ve garet (çapul ve yağma), be?şikteki çocuğuna varıncaya kadar kati ve imha ederek ilerliyorlardı, irtikap ettikleri fecaat ve fazahatı (yaptıkları yürekler acısı edepsizlik ve alçaklığı) işiten gerilerdeki köy-
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
ler kadın ve çocukları hanelerini haliyle terk ederek gerilere firar ediyorlardı. Az zaman zarfında Erzurum, Bitlis, Van birer merkez-i sefalet oldu. Esasen bu köylerdeki İslam ahalinin gençleri silah altına gelmiş; mütebaki (geri kalan) ihtiyar, kadın, çocuk ve aceze (düşkünler) de ya Ermeni zulüm ve vahşetine kurban olmuş veyahut gerilerde sefaletle terk-i hayat (ölmüş) eylemiş idi.
On Birinci Kolordu'dan gönderilen Ermeni mezalimi kaydedilecek, ikinci Şube henüz bulamadı. Üçüncü Ordu'nun müsveddesi Sadık Bey'dedir. Muhacirin Komisyonu'ndan (Göçmenler Komisyonu'ndan) alınacak liste de buraya geçecektir.
İlan-ı harp zamanında Kafkas Cephesi'ndeki Osmanlı Ordusu'nun vaziyeti :
Üçüncü Ordu nizam-ı harbine (kuruluşuna) dahil olan kıtaat; Dokuzuncu, On Birinci ve Bağdat’dan gelecek olan On Üçüncü Kolordularla Birinci, İkinci, Üçüncü, Dördüncü İhtiyat Süvari Fırkaları (Tümenleri) ve İkinci Nizamiye Süvari Fırkası ve teşkil olunacak Van ve Erzurum Jandarma Fırkaları'ndan ibaret olacak idi. Kısmen seferberlik?lerini ikmal eden bu kıtaat tamamen tahaşşüt (toplanma) mıntıkasına gelememişlerdi. Üçüncü Ordu nizam-ı harbine dahil olup yukarıda beyan olunan kıtaat, merbut bir nu?maralı krokide gösterildiği veçhile kısmen yürüyüşte ve kısmen de Erzurum ve civarında idi.
İlan-ı harbten on gün evvel Ordu, Başkumandanlık Vekâleti'nden aldığı emir üze?rine tahaşşüt mıntıkalarına gelmekte olan kıtaata kışı geçirmek üzere ikamet mıntıkaları tahsis etmiş ve vürud eden (gelen) kıtaat da ikamet mıntıkalarına (konuş bölgelerine) ha?reket etmiş idi. Buna nazaran hükümetin karar-ı siyasisi henüz meşkûk (şüpheli) idi. Bir kış harbine girmek istemediği Üçüncü Ordu'ca anlaşılmış ve hudut civarında bulunup hicret (göç) etmek isteyen İslam köylerini mahallerine ve me'valarına (evlerine) avdete icbar eylemiş idi (geri dönüşe zorlamıştı).
Mesaib-i harbiyeyi (harbin musibetlerini) Türk arazisine nakletmek üzere yukarıda dehşet verici olan Rus hareketi esnasında Üçüncü Ordu zikr ve beyan olunduğu vaziyet?te idi. Binaenaleyh Ruslar ilk hamlede Hasankale önlerine gelmeye muvaffak oldular. Bu vaziyette Üçüncü Ordu tecemmü-ü sevkülceyşini (stratejik toplanmasını) ikmal edinceye kadar Erzurum Kalesi'nden istifade etmek üzere hudut civarındaki kıtaatını geriye çeki?yor ve Erzurum önünde Höyükler Hattı'nda mukavemete karar veriyor. Fakat ileriye sür?düğü ikinci Nizamiye Süvari Fırkası'nın dört gün mukavemeti ve geriden hiçbir Rus ko?lunun ilerleyememesi ve keşfiyat neticesi Ermeni çetelerinden ve bir Plaston Livasiyle Kazak Süvari Fırkası'ndan ibaret olan Rus kuvvetleri karşısında Üçüncü Ordu aksam-ı külliyesiyle (bütünüyle) ilerlemeye karar veriyor. Ve bu suretle ilerleyen Türk kuvvetleri tesadüf ettiği Rus kuvasını (kuvvetlerini) tepeleyerek "Zivin" mevzi-i müstahzarı (hazır?lanmış mevzii) önünde tevakkufa (durmaya) mecbur oluyor.
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
Bu zamana kadar Türk Ordusu'ndaki Ermeni zabit (subay), doktor ve efradının ve gerideki Ermeni milletinin tavır ve hareketine gelelim :
Erzurum şarkına kadar ilerleyen Ermeni çeteleri bilumum Ermeni köylerini ma aile (aileleriyle birlikte) Rusya'ya naklederek eli silah tutanlarını kendilerine iltihak ettirdi. Ve geri çekilirken yukarıda ber tafsil zikr ve beyan olunduğu veçhile (ayrıntılarıyla anla?tıldığı üzere) islam köylerini yakarak, yıkarak, ahalisini katlederek imha ediyorlardı. Türk Ordusu'ndaki Ermeni efradı (erleri) her fırsattan istifade ederek silahlariyle Rus Ordusu'na firar ediyordu. Zabitleri (subayları) ve doktorları da birçok malûmatla Rus Ordusu'na iltihakları görülüyordu. Ve muharebenin en buhranlı zamanlarında cephane, batarya ve ihtiyat mevaziinin (yedek mevzilerinin) işaretle düşmana irae edildiği (göste?rildiği) defaatla görülüyordu. Bu cümleden olarak Pazacur mevziinde Gümüşhaneli Ohannes oğlu Kirkor'un işaret ettiği görülmesi üzerine divan-ı harbe tevdiinde (verildi?ğinde) cürmünü bila tereddüt itiraf ediyordu. Bazı Ermeni efradının da muharebenin en şiddetli zamanlarında Türk efradını firara teşvik ve bu sebepten avcı hatlarının bozul?dukları ekseriyetle görülüyor idi. Dahilde bulunan Ermeniler ise yaralı olarak gerilere sevk edilmekte olan münferit efradı katiden çekinmiyorlardı. Ve başkaca olarak Rus Ordusu'ndaki Ermenilerle mütemadiyen muhabere ettikleri ve ordumuzun vaziyet ve kuvvetinden daimi surette Rusları haberdar etmek ve kendilerinin ahzedecekleri (alacak?ları) vaziyeti takrir ve tayin etmek üzere casuslukta bulunuyorlardı. Bu gibi şifreli muha?berat casuslar üzerinde defaatla elde ediliyordu. Ezcümle hem Türk Ordusu'nun kuvvet ve vaziyetinden haber almak ve hem de Rusların Memalik-i Osmaniye dahilindeki Erme?nilere silah ve cephane göndermekte olduklarına delil olmak üzere elde edilen vesaikin (belgelerin) birkaçını burada zikretmek faideden hali (boş, uzak) değildir :
Van'a gelmekte iken yakalanan ". . . " namındaki şahsın ceketi astarı içine dikil?miş bir bez parçasının üzerine Ermenice Van Taşnak Komitesi'ne yazılmış bir mektubun aynen tercümesi :
Sevgililerimiz "Bu tabir alelumum komiteciler arasında bir hitaptır"
Mektubunuz zamanında alındı. Bizce ve sizce malum olan mal, arzu ettiğiniz tarik?le (yolla) size doğru yola çıkarıldı "Silah, cephane, bomba murat ediyor." Şimdi tehli?kesiz surette size mal göndermek güçtür. Yollar tutulmuş olduğu halde esasen hudutlar?da müsademat (çarpışmalar) başlamıştır. Görünüşe nazaran bize doğru gelen harekâtta buna iştirak etmiş olacaktır. Şekyager "dayı", "Firar edip Bursa'da bulunan rüesanın nam-ı müstearıdır" (takma adıdır) tamamiyle o fikri beslemiyor. Çünkü siz takdir etmiş veyahut işitmişsinizdir. O etrafımıza büyük mikyasta gayrı müteharrik (hareket edeme?yen) şeyler yerleştirmiştir. Hem bizim için, hem kendisi için, aynı suretle zi-hayat (can-!ı) kuvvetler ve müteharrik (hareket eden) şeylerin vürudü (gelmesi) da devam ediyor.
3 — Yumra Nahiyesi'nin Izaksa Karyesi'nden Ekşi oğlu Strak, veled-i Aralik'in kumandası altındaki yirmi beş kişilik çete ile Hodicor mıntıkasında tenha yerlerde tesa?düf ettikleri islamları katlettikten sonra S Teşrinievvel 330 (18 Ekim 1914)'da Trabzon' dan Erzurum'a gelmekte olan postaya Gümüşhane civarında taarruz ederek, sürücüyü kati ve postayı gasbla savuştuğu ve takibat neticesinde avenesinden (yardımcılarından) birkaç kişi elde edilerek, divan-ı harbe tevdi edildiği ve bunların yukarıda zikredilen Oltu'ya gelen çete efradından oldukları tebeyyün ediyor (belli oluyor).
4 — "Hehas", "Kötek", "Mecingerd", "Pasin Kara Kilisesi", "Gürcü Bulak" ve daha cenubundaki hudut karakollarımızın karşısında bulunan Rus postaları yerine Erme?ni çete devriyelerinin kaim oldukları görülüyor ve Pasin Kara Kilisesi Hudut Taburu'ndan silahı ile firar eden Malatyalı Keğork'un yirmi atlı ile Gürcü Bulak cihetinden yap?tığı baskın ve Kötek Hudut Taburu'na Karaurgan cihetinden Ermeni çetelerinin yapmak istediği taarruz ve eczacı Rupen ile Bayezidli Sürpen'in "Moson" civarından beş yür mevcutları ile yaptıkları baskınlar Rus ve Osmanlı ihtilafatınm (anlaşmazlıklarının) bir an evvel hudusunu (meydana gelmesini) temin ve Rus Ordusu'nun piştarını (öncüsünü) teşkil edecekleri anlaşılmış idi.
5 - Kıtaatta bulunan ve hasseten hudut taburlarında ve hududa civar (yakın) bu?lunan kıtaattaki Ermeni efradından bir kısmının silahlariyle firar ettikleri ve Rusya'ya geçtikleri tahakkuk ediyor.
6 - Köylere tebdil-i hava (hava değişimi) suretiyle giden veyahut münferit suretle (tek olarak) yakalanan Müslüman askerlerinin Ermeni köyleri civarlarında katledildikleri görülüyor. Ve hatta Lazistan ve Havalisi Kumandanlığına merbut (bağlı) Mantelli Batar-
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
yası Mülazım-ı evveli Sabri Efendi'nin "Hosmasa" Karyesi'nde ikamet etmekte olduğu hane sahibi Ermeni Bedros tarafından suret-i feciada (korkunç şekilde) parçalanarak evin bahçesine gömüldüğü ve bir hafta sonra meydana çıkması üzerine Bedros'un derdes?ti (yakalanması) için giden jandarmalara istimal-i silahla, yakalanacağı anlaşılır anlaşıl?maz intihar ettiği tahakkuk ediyor. Bu suretle rüfeka-yı melaneti (suç ortakları) meyda?na çıkamıyor.
Bu ve buna mümasil (benzeyen) birçok vekayi-i münferide (tek tuk olaylar) taad?düt ve tekessür (çoğalıp artıyor) ediyor.
Yukarıdan beri tadad edilegelen (sayılan) ihzarat ve tertibattan (hazırlık ve düzen?den) dahilde büyük bir hareket-i ihtilaliyenin (ihtilal hareketinin) hazırlanmakta olduğu Üçüncü Ordu'ca anlaşılmış idi. Esasen tertibat-ı ihtilaliyenin uzun zamandan beri lazım gelen mahallerde ihzar edildiği (hazırlandığı) ve muktezi esliha (gerekli silahlar), mevadd-ı nariye (ateşli maddeler) ve infilakiyenin (patlayıcının) idhar edilmekte (depo?lanmakta) olduğu cereyan-ı halden istidlal ediliyordu (kanıtlarla anlaşılıyordu). Aşağıda sırası geldikçe zikredileceği veçhile vilayat-ı şarkiyede (doğu illerinde) başlıca ihtilal merakizi (merkezleri); "Van", "Bitlis", "Erzurum", "Karahisar", ve ikinci derecede ol?mak üzere "Sivas", "Kayseri", "Diyarbekir" intihap (seçilmiş) ve buralarda müfettiş-i umumiler, harp kumandanları, çete reisleri tayin ve tesbit edildiği ve seferberlik ilanında bütün Taşnak şuabatına (şubelerine), on üç yaşına kadar olan erkeklerin komiteye aza (üye) kayıt ve teslih edilmeleri emir ve tebliğ olunduğu Sivas vakayii akabinde (olayları sonrasında) Ermenilerin divan-ı harbdeki ikrarlarından (itiraflarından) anlaşılmış idi.
Merkez-i ihtilal olan mevaki (yerler) tetkik edilecek olursa menzil hututunun (ik?mal hatlarının) geçmekte olduğu başlıca nukatın (noktaların) intihap edilmiş olduğu gö?rülür. Esasen Hükümet-i Osmaniye ilan-ı seferberide (seferberlik ilanında) jandarma kuv?vetinin büyük bir kısmını seyyar orduya almış, Kürt menatıkı (bölgeleri) ikinci sınıf jan?darmalara terk etmiş idi. Vuku bulacak ihtilal, ordudan bir kısım kuvvetin Kürtlere sev?kini istilzam edecek ( gerektirecek) ve hatta denilebilir ki orduyu elim bir vaziyete soka?cak idi.
Vaktaki Rusya ile ihtilafat (anlaşmazlıklar) başgösterdi ve Rus Ordusu'ndan bir kısım kuvvetin hududu tecavüz ettiği görüldü. Rus Ordusu'ndan bir Plaston Livasiyle (Tugayı ile) Birinci Kazak Süvari Fırkası'nı ve bunların ilerisinde ve Oltu, Sarıkamış, Kağızman mıntıkalarında teşekkül eden Ermeni çetelerinin yanına makinelitüfek, top terfik ederek (katarak) id, Kötek, Pasih Kara Kilisesi, Bayezid istikametlerinde sürdü. Bu Çeteler geçtikleri islam köyleri emvalini (mallarını) nehib ve garet (çapul ve yağma), be?şikteki çocuğuna varıncaya kadar kati ve imha ederek ilerliyorlardı, irtikap ettikleri fecaat ve fazahatı (yaptıkları yürekler acısı edepsizlik ve alçaklığı) işiten gerilerdeki köy-
--------------------------------------------------------------------------------
ALBERT J. AMATEAU, residing at # 4I3 Oak Vista Drive, In the village of Oakaont, City of Santa Rosa, County of Sonoma In the State of California, being duly sworn, deposes that he has prepared and hereby submits the attached statement containing (a) facts, b) extracts from published and/or uttered communications which disprove the allegations of Armenians that their ethnic brethren suffered genocide by the government of the Ottoman Empire In 1915-1923.
These facts are submitted to oppose approval of resolution S.J. 212, Introduced by the Honorable Robert Dole, Senator and Republican leader of the United States Senate, at the first session of the 10th Congress of the United Stages.
The said resolution seeks to designate April 24, 1990, as the "National Day of Remembrance" of the 75th anniversary of the alleged Armenian genocide of 1915-1923 perpetrated by the government of the Ottoman Aspire.
--------------------------------------------------------------------------------
İSKAN VE İAŞENİN NASIL YAPILACAĞINA DAİR YÖNETMELİK
Belge No : 1916
Bab-ı Ali
Dahiliye Nezareti
İskân-ı Aşair ve Muhacirin Müdüriyeti
Umumi
Hususi
Ahval-i harbiye ve zaruret-i fevkalâde-i siyasiye (Harp hali ve olağanüstü siyasal zorunluluklar) dolayısiyle mahall-i ahire (başka yerlere) nakilleri icra edilen (yapılan) Ermenilerin iskân ve iaşesiyle (yerleşme ve beslenmesiyle) hususat-ı saireleri hakkında talimatnamedir (yönetmeliktir).
Madde 1 : — Nakli icabeden ahalinin temin-i şevki, mahalli memurin (yöresel memurlar) idaresine aittir.
Madde 2 : — Nakledilen Ermeniler, kâffe-i menkulat (taşınabilecek bütün malla?rını) ve hayvanatını (hayvanlarını) birlikte götürebilirler.
Madde 3 : — Mahall-i iskâniyelerine (Yerleşecekleri yerlere) sevkedilen Ermenile?rin, esna-yı rahda (yolculuk sırasında) muhafaza-i can (canlarının korunması) ve malla?rıyla temin-i iaşe (yiyecek temini) ve istirahatları, güzergâhlarında (geçtikleri yerde) bu?lunan memurin-i idariyeye (yönetim makamlarına) aittir. Bu hususta vaki olacak terahi ve tekâsülden (gevşeklik ve ilgisizlikten), alâ-meratibihim kâffe-i memurin mesuldür (sırasıyla bütün memurlar sorumludur).
Madde 4 : — Mahall-i iskâniye mertebelerine vürud eden (yerleşme yerlerine gelen) Ermeniler, icab-ı hal ve mevkie göre (durumun gereğine ve yerine göre), ya müte?ferrik surette (ayrı olarak) mevcut kura ve kasaba ta (koy ve kasabalara) ilave suretiyle inşa edilecek hanelere, veyahut taraf-ı hükümetten tayin edilecek mahallerde tesis edile?cek (kurulacak) köylere yerleştirilecektir. Köylerin hıfz-ı sıhhaya muvafık (sağlığı koru?maya uygun) ve ziraat ve ümrana (tarım ve bayındırlığa) müsait mahallerde tesisine dik?kat olunacaktır.
Madde 5 : — Menatık-ı iskâniyede (yerleşme bölgelerinde) köy teşkiline müsait arazi-i haliyye ve mahlûle ve miriye (sahipsiz topraklar ve kullananın mirasçı bırakma?dan ölümüyle devlete kalan topraklar ve devlet toprağı) bulunmadığı halde emlâk-i miri-yeden bulunan (devlet mülklerinden olan) çiftlik ve köylerin bu cihete tahsisi (ayrılması) caizdir.
--------------------------------------------------------------------------------
ISKAN VE İAŞENİN NASIL YAPILACAĞINA DAİR YÖNETMELİK
Belge No: 1916
Madde 6 : — Ermeni iskân edilecek kura ve kasabatla (köyler ve kasabalarla) yeniden tesis edilecek (kurulacak) Ermeni köyleri hududunun, Bağdat şimendiferiyle iltisak (bağlantı) hatlarından ve diğer hutût-u hadidiyeden (demiryollarından) lâ-akali (en az) yirmi beş kilometre uzak bulunması şarttır.
Madde 7 : — İlave suretiyle kura ve kasabata yerleştirilen Ermeniler ile yeni tesis edilen köyde iskân edilen ahalinin, sicill-i nüfusa (nüfus kaydına) esas olabilecek bir sureî-i mazbuta ve muntazamada (sağlamlık ve düzenlilikle) hane itibariyle her ailenin isim, şöhret, sin (yaş), sanat, mahall-i vürud ve mahall-i iskânını (geldiği ve yerleştiği yeri) ve keza haneyi teşkil eden efrad-ı ailesinin (aile bireylerinin) esami ve esnanım mü-beyyin (adlan ve yaşlarını bildiren) bir defter tanzim edilecektir.
Madde 8 : — Mahall-i mürettebesine (ayrılan yere) iskân edilen bir kimsenin, merbut (bağlı) olduğu komisyonun mezuniyeti (izni) olmaksızın ve zabıta-i mahalliye-den (yörenin güvenlik kuvvetinden) vesika-i mahsusa istihsal etmeksizin (özel belge almaksızın) ahir mahalle (başka yere) gitmesi memnudur (yasaktır).
Madde 9 : — Mahall-i mürettebelerine vürud eden (gelen) ahalinin, suret-i katiye-de (kesinlikle) iskânlarına kadar, iaşe (beslenme) ve muhtacinden bulunanların (muhtaç olanların) meskenlerinin dahi inşası (evlerinin yapımı bile), muhacirin tahsisatından {göçmenler ödeneğinden) sarf edilmek üzere Hükümet'e aittir.
Madde 10 : — İaşe ve iskân hususatının temin ve tesri-i İcrası (konularının sağlan?ması ve çabuklaştırılması) ve ahalinin muhafaza-İ sıhhat ve terfih-i ahvaline müteallik hususatın ifası (ahalinin sağlığının korunması ve refahının sağlanmasıyla İlgili işlerin ya?pılması) mahallerinin en büyük mülkiye memurları amir-İ mesul olmak üzere, Muhacirin Komisyonları 'na aittir. Muhacirin Komisyonu bulunmayan mahallerde, Muhacirin Nizamnamesi'ne tevfikan (uyularak) yeniden teşkili muktezidir (gereklidir).
Madde 11 : — İaşe ve iskân hususatının temin ve tesri-i ifası için lüzumu kadar; sevk, iaşe ve iskân memurlarının tayini (atanması), Nezaretten istizan şartıyla (Bakanlık-tan'izin istemek koşuluyla) mutasarrıf ve valilere aittir.
Madde 12 : — İskânı icra edilen her aileye ahval-i sabıka-İ iktisadiye (geçmişteki ekonomik durumları) ye ihtiyacat-ı hazırası (şimdiki ihtiyaçları) nazar-ı İtibara alınarak mikdar-ı münasip (uygun miktarda) arazi verilecektir.
Madde 13 : — Arazinin tefrik ve tevzii (ayrılması ve dağıtımı) Muhacirin Komis?yonları'na aittir.
--------------------------------------------------------------------------------
İSKAN VE İAŞENİN NASIL YAPILACAĞINA DAİR YÖNETMELİK
Belge No: 1916
Madde 14 : - Tefrik edilen (Ayrılan) arazinin hudut ve dönümü, tefrik ve tayin edilip muvakkat ilmühaber (geçici alındı kâğıdı) mukabilinde eshabma (sahiplerine) tev?di edildikten sonra, tapu ve emlâk muamelatına esas olabilecek bir suret-i muntazamada (düzenli bir biçimde) defter-i mahsuşasına (özel defterine) kaydolunur.
Madde 15 : - Muhtacinden bulunan erbab-ı zürra ve sanata (tarımla uğraşanlara ve sanatkârlara) mikdar-ı münasip sermaye veyahut alat ve edevat (araç ve gereçler) veri?lecektir. Receb 333/17 Mayıs 331 (30 Mayıs 1915)
Aslına mutabıktır (uygundur)
Mühür (Dahiliye Nezareti/Aşair ve Muhacirin Müdüriyeti)
Arşiv No
: 1/2
Dolap No
: 109
Göz No
: 4
Klasör No :
: 361
Dosya No :
: 1030(1445)
Fihrist No :
: 1
--------------------------------------------------------------------------------
– 47 –
SAHİPSİZ ERMENİ ÇOCUKLARININ DURUMU
[Sahipsiz Ermeni çocuklarının bulundukları mahallerde kalmalarının münasip görüldüğüne dair Dahiliye Nezâreti'nden Mamuretülaziz Vüâyeti'ne çekilen şifre telgraf]
13 Ş. 1333 (26 Haziran 1915)
Bâb-ı Âlî
Dâhiliye Nezâreti
Emniyyet-i Umûmiyye Müdîriyyeti
Kalem-i Husûsî: 4573
Mahrem
Şifre
Ma'mûretü'l-azîz Vilâyeti'ne
C. 12/13 Haziran sene [11331. İş'âr olunan sâhibsiz Ermeni çocuklarının şimdilik bulundukları mahallerde kalmaları münâsibdir.
Fî 13 Haziran sene 1331
Nazır
BOA. DH. ŞFR, nr. 54/163
--------------------------------------------------------------------------------
- 50 -
SEVK EDİLEN ERMENİLERİN MALLARININ MUHAFAZA EDİLMESİ
[Nakillerine karar verilen Ermenilerin mallarının muhafazasına ilişkin talimatnamenin gönderildiğine dair Dahiliye Nezâreti'nden Sivas, Trabzon ve Mamuretülaziz vilayetleriyle Canik Mutasamflığı'na çekilen şifre telgraf]
14 Ş. 1333 (27 Haziran 1915)
Bâb-ı Âlî
Dâhiliye Nezâreti
İskân-ı Aşâyir ve Muhacirin Müdîriyyeti Şifre
Sivas, Trabzon, Ma'mûretü'1-azîz vilâyâtıyla Canik Mutasamflığı'na
Nakl ve şevkleri takarrür eden Ermenilerin beraberlerinde götüremeyece kleri emvâl-i menkûle ve gayr-i menkûlenin sûret-i idare ve muhafazası hakkındaki ta'lîmâtnâme posta ile der-dest-i irsal olduğundan şimdilik emvâl-i mevcûdenin taht-ı muhafazaya aldırılması.
Fî 14 Haziran [1]331
Nazır Nâmına
Ali Münîf
BOA. DH. ŞFR, nr. 54/202
--------------------------------------------------------------------------------
- 102 -
TOPLANAN ERMENİLERİN KORUNMASI VE ŞEVKİ
[İstasyonlarda toplanan Ermenilerin belirlenen mahallere şevkine ve iaşelerinin te'mînine i'tinâ gösterilmesi ve taarruzdan korunmalarına ihtimam edilmesi ve şâir hususlara dair Dahiliye Nezâreti'nden Haleb Vilâyeti'ne şifre telgraf]
25 L. 1333 (5 Eylül 1915)
Bâb-ı Âlî
Dâhiliye Nezâreti
İskân-ı Aşâyir ve Muhacirin Müdîriyyeti
73
Şifre
Haleb Vilâyeti'ne
C. 22 Ağustos sene [1)331. Muhacirin tahsisatından beş bin lira der-dest-i irsaldir. İstasyonlarda tecemmu' etmiş Ermenilerin bir an evvel mahall-i müretteblerine şevkine ve i'âşelerinin te'mînine i'tinâ ve ta'arruzdan masun kalmalarına ihtimam edilmesi, gönderilen paranın bu işe tahsisi ve emvâl-i metruke komisyonu emrine tevdî'i kifayet etmez ise yeniden tahsisat taleb olunması.
Fî 23 Ağustos sene [1)331
Nazır Nâmına Subhî
BOA. DH. ŞFR, nr. 55 A/77
--------------------------------------------------------------------------------
- 169 -
HIYANET ETMEYEN VE KOMİTELERLE İLİŞKİLERİ OLMAYAN ERMENİLERİN SEVK EDİLMEMELERİ
[Karahisar'da sevkedilen yirmi yedi Ermeni ailesinin, sevkedilme sebebinin bildirilmesine ve bunlann yerlerine derhal iade edilmelerine dair Dahiliye Nezâreti'nden Karesi Mutasarrıflığı'na şifre telgraf]
7Ca. 1334 (13 Man 1916)
Bâb-ı Ali
Dâhiliye Nezâreti
Emniyyet-i Umûmiyye Müdîriyyeti
Husûsî: 7151/135
Şifre
Karesi Mutasarrıflığı'na
C. 25/26 Şubat [1J331. Ermeni â'ilelerinin sevk olunmaması ve ihracın ancak komitelerle münâsebet ve alâkası olan ve hükümetçe hıyanetleri mütebeyyin bulunan eşhasa hasrı teblîğ olunduğu hâlde yirmi yedi hâne halkının Karahisâr'a sevk edilmeleri sebebinin iş'ârı ile beraber gönderilen mezkûr â'ilelerin derhâl yerlerine i'âdeleri.
R 28 Şubat sene [11331
Nazır Tal'at
BOA. DH. ŞFR, nr.61/2-290
-------------------------------------------------------------------------------
Belge No : 1903
Rusya ile ilan-ı muhasamata (harp ilanına) kadar Türkiye dahilindeki Ermenilerin tavır ve hareketine dair Üçüncü Ordu'nun o zamana ait dosyalarında hulasaten (özetle) şu gibi vakayie (olaylara) tesadüf edilmektedir.
1 — Ermenilerden kanunen silah altına gelmeleri iktiza eden (gereken) efrattan Karadeniz sahilinde Hopa-Erzurum-Hınıs-Van hattı şarkındaki kura ve kasabattaki Ermenilerin kısmı-ı azamı davete icabet etmeyerek Rusya'daki teşkilata dahil olmak üzere hududun şarkına geçtikleri görülmektedir.
2 — Dördüncü İhtiyat Süvari Fırkası'nın (Tümeni'nin) tecemmu mıntıkası (toplan?ma bölgesi) olan Yağan Işığı-Yanan Köprüköy hattına gittiği 20 Eylül 330 (3 Ekim 1914)'da Köprüköyü'nde Manuk oğlu Ovanis'in hanesinde ve Yağan'da Papas'ın bulun?duğu hanede külliyetli (çok sayıda) Rus silahı meydana çıkarıyor. Ve aynı zamanda Hasankale'de de birkaç hanede depo edilmiş Ruseslihası bulunarak failleri divan-ı har?be tevdi olunuyor ki kongre mukarreratının birinci faslı tezahür ediyor.
3 — Yumra Nahiyesi'nin Izaksa Karyesi'nden Ekşi oğlu Strak, veled-i Aralik'in kumandası altındaki yirmi beş kişilik çete ile Hodicor mıntıkasında tenha yerlerde tesa?düf ettikleri islamları katlettikten sonra S Teşrinievvel 330 (18 Ekim 1914)'da Trabzon' dan Erzurum'a gelmekte olan postaya Gümüşhane civarında taarruz ederek, sürücüyü kati ve postayı gasbla savuştuğu ve takibat neticesinde avenesinden (yardımcılarından) birkaç kişi elde edilerek, divan-ı harbe tevdi edildiği ve bunların yukarıda zikredilen Oltu'ya gelen çete efradından oldukları tebeyyün ediyor (belli oluyor).
4 — "Hehas", "Kötek", "Mecingerd", "Pasin Kara Kilisesi", "Gürcü Bulak" ve daha cenubundaki hudut karakollarımızın karşısında bulunan Rus postaları yerine Erme?ni çete devriyelerinin kaim oldukları görülüyor ve Pasin Kara Kilisesi Hudut Taburu'ndan silahı ile firar eden Malatyalı Keğork'un yirmi atlı ile Gürcü Bulak cihetinden yap?tığı baskın ve Kötek Hudut Taburu'na Karaurgan cihetinden Ermeni çetelerinin yapmak istediği taarruz ve eczacı Rupen ile Bayezidli Sürpen'in "Moson" civarından beş yür mevcutları ile yaptıkları baskınlar Rus ve Osmanlı ihtilafatınm (anlaşmazlıklarının) bir an evvel hudusunu (meydana gelmesini) temin ve Rus Ordusu'nun piştarını (öncüsünü) teşkil edecekleri anlaşılmış idi.
5 - Kıtaatta bulunan ve hasseten hudut taburlarında ve hududa civar (yakın) bu?lunan kıtaattaki Ermeni efradından bir kısmının silahlariyle firar ettikleri ve Rusya'ya geçtikleri tahakkuk ediyor.
6 - Köylere tebdil-i hava (hava değişimi) suretiyle giden veyahut münferit suretle (tek olarak) yakalanan Müslüman askerlerinin Ermeni köyleri civarlarında katledildikleri görülüyor. Ve hatta Lazistan ve Havalisi Kumandanlığına merbut (bağlı) Mantelli Batar-
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
yası Mülazım-ı evveli Sabri Efendi'nin "Hosmasa" Karyesi'nde ikamet etmekte olduğu hane sahibi Ermeni Bedros tarafından suret-i feciada (korkunç şekilde) parçalanarak evin bahçesine gömüldüğü ve bir hafta sonra meydana çıkması üzerine Bedros'un derdes?ti (yakalanması) için giden jandarmalara istimal-i silahla, yakalanacağı anlaşılır anlaşıl?maz intihar ettiği tahakkuk ediyor. Bu suretle rüfeka-yı melaneti (suç ortakları) meyda?na çıkamıyor.
Bu ve buna mümasil (benzeyen) birçok vekayi-i münferide (tek tuk olaylar) taad?düt ve tekessür (çoğalıp artıyor) ediyor.
Yukarıdan beri tadad edilegelen (sayılan) ihzarat ve tertibattan (hazırlık ve düzen?den) dahilde büyük bir hareket-i ihtilaliyenin (ihtilal hareketinin) hazırlanmakta olduğu Üçüncü Ordu'ca anlaşılmış idi. Esasen tertibat-ı ihtilaliyenin uzun zamandan beri lazım gelen mahallerde ihzar edildiği (hazırlandığı) ve muktezi esliha (gerekli silahlar), mevadd-ı nariye (ateşli maddeler) ve infilakiyenin (patlayıcının) idhar edilmekte (depo?lanmakta) olduğu cereyan-ı halden istidlal ediliyordu (kanıtlarla anlaşılıyordu). Aşağıda sırası geldikçe zikredileceği veçhile vilayat-ı şarkiyede (doğu illerinde) başlıca ihtilal merakizi (merkezleri); "Van", "Bitlis", "Erzurum", "Karahisar", ve ikinci derecede ol?mak üzere "Sivas", "Kayseri", "Diyarbekir" intihap (seçilmiş) ve buralarda müfettiş-i umumiler, harp kumandanları, çete reisleri tayin ve tesbit edildiği ve seferberlik ilanında bütün Taşnak şuabatına (şubelerine), on üç yaşına kadar olan erkeklerin komiteye aza (üye) kayıt ve teslih edilmeleri emir ve tebliğ olunduğu Sivas vakayii akabinde (olayları sonrasında) Ermenilerin divan-ı harbdeki ikrarlarından (itiraflarından) anlaşılmış idi.
Merkez-i ihtilal olan mevaki (yerler) tetkik edilecek olursa menzil hututunun (ik?mal hatlarının) geçmekte olduğu başlıca nukatın (noktaların) intihap edilmiş olduğu gö?rülür. Esasen Hükümet-i Osmaniye ilan-ı seferberide (seferberlik ilanında) jandarma kuv?vetinin büyük bir kısmını seyyar orduya almış, Kürt menatıkı (bölgeleri) ikinci sınıf jan?darmalara terk etmiş idi. Vuku bulacak ihtilal, ordudan bir kısım kuvvetin Kürtlere sev?kini istilzam edecek ( gerektirecek) ve hatta denilebilir ki orduyu elim bir vaziyete soka?cak idi.
Vaktaki Rusya ile ihtilafat (anlaşmazlıklar) başgösterdi ve Rus Ordusu'ndan bir kısım kuvvetin hududu tecavüz ettiği görüldü. Rus Ordusu'ndan bir Plaston Livasiyle (Tugayı ile) Birinci Kazak Süvari Fırkası'nı ve bunların ilerisinde ve Oltu, Sarıkamış, Kağızman mıntıkalarında teşekkül eden Ermeni çetelerinin yanına makinelitüfek, top terfik ederek (katarak) id, Kötek, Pasih Kara Kilisesi, Bayezid istikametlerinde sürdü. Bu Çeteler geçtikleri islam köyleri emvalini (mallarını) nehib ve garet (çapul ve yağma), be?şikteki çocuğuna varıncaya kadar kati ve imha ederek ilerliyorlardı, irtikap ettikleri fecaat ve fazahatı (yaptıkları yürekler acısı edepsizlik ve alçaklığı) işiten gerilerdeki köy-
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
ler kadın ve çocukları hanelerini haliyle terk ederek gerilere firar ediyorlardı. Az zaman zarfında Erzurum, Bitlis, Van birer merkez-i sefalet oldu. Esasen bu köylerdeki İslam ahalinin gençleri silah altına gelmiş; mütebaki (geri kalan) ihtiyar, kadın, çocuk ve aceze (düşkünler) de ya Ermeni zulüm ve vahşetine kurban olmuş veyahut gerilerde sefaletle terk-i hayat (ölmüş) eylemiş idi.
On Birinci Kolordu'dan gönderilen Ermeni mezalimi kaydedilecek, ikinci Şube henüz bulamadı. Üçüncü Ordu'nun müsveddesi Sadık Bey'dedir. Muhacirin Komisyonu'ndan (Göçmenler Komisyonu'ndan) alınacak liste de buraya geçecektir.
İlan-ı harp zamanında Kafkas Cephesi'ndeki Osmanlı Ordusu'nun vaziyeti :
Üçüncü Ordu nizam-ı harbine (kuruluşuna) dahil olan kıtaat; Dokuzuncu, On Birinci ve Bağdat’dan gelecek olan On Üçüncü Kolordularla Birinci, İkinci, Üçüncü, Dördüncü İhtiyat Süvari Fırkaları (Tümenleri) ve İkinci Nizamiye Süvari Fırkası ve teşkil olunacak Van ve Erzurum Jandarma Fırkaları'ndan ibaret olacak idi. Kısmen seferberlik?lerini ikmal eden bu kıtaat tamamen tahaşşüt (toplanma) mıntıkasına gelememişlerdi. Üçüncü Ordu nizam-ı harbine dahil olup yukarıda beyan olunan kıtaat, merbut bir nu?maralı krokide gösterildiği veçhile kısmen yürüyüşte ve kısmen de Erzurum ve civarında idi.
İlan-ı harbten on gün evvel Ordu, Başkumandanlık Vekâleti'nden aldığı emir üze?rine tahaşşüt mıntıkalarına gelmekte olan kıtaata kışı geçirmek üzere ikamet mıntıkaları tahsis etmiş ve vürud eden (gelen) kıtaat da ikamet mıntıkalarına (konuş bölgelerine) ha?reket etmiş idi. Buna nazaran hükümetin karar-ı siyasisi henüz meşkûk (şüpheli) idi. Bir kış harbine girmek istemediği Üçüncü Ordu'ca anlaşılmış ve hudut civarında bulunup hicret (göç) etmek isteyen İslam köylerini mahallerine ve me'valarına (evlerine) avdete icbar eylemiş idi (geri dönüşe zorlamıştı).
Mesaib-i harbiyeyi (harbin musibetlerini) Türk arazisine nakletmek üzere yukarıda dehşet verici olan Rus hareketi esnasında Üçüncü Ordu zikr ve beyan olunduğu vaziyet?te idi. Binaenaleyh Ruslar ilk hamlede Hasankale önlerine gelmeye muvaffak oldular. Bu vaziyette Üçüncü Ordu tecemmü-ü sevkülceyşini (stratejik toplanmasını) ikmal edinceye kadar Erzurum Kalesi'nden istifade etmek üzere hudut civarındaki kıtaatını geriye çeki?yor ve Erzurum önünde Höyükler Hattı'nda mukavemete karar veriyor. Fakat ileriye sür?düğü ikinci Nizamiye Süvari Fırkası'nın dört gün mukavemeti ve geriden hiçbir Rus ko?lunun ilerleyememesi ve keşfiyat neticesi Ermeni çetelerinden ve bir Plaston Livasiyle Kazak Süvari Fırkası'ndan ibaret olan Rus kuvvetleri karşısında Üçüncü Ordu aksam-ı külliyesiyle (bütünüyle) ilerlemeye karar veriyor. Ve bu suretle ilerleyen Türk kuvvetleri tesadüf ettiği Rus kuvasını (kuvvetlerini) tepeleyerek "Zivin" mevzi-i müstahzarı (hazır?lanmış mevzii) önünde tevakkufa (durmaya) mecbur oluyor.
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
Bu zamana kadar Türk Ordusu'ndaki Ermeni zabit (subay), doktor ve efradının ve gerideki Ermeni milletinin tavır ve hareketine gelelim :
Erzurum şarkına kadar ilerleyen Ermeni çeteleri bilumum Ermeni köylerini ma aile (aileleriyle birlikte) Rusya'ya naklederek eli silah tutanlarını kendilerine iltihak ettirdi. Ve geri çekilirken yukarıda ber tafsil zikr ve beyan olunduğu veçhile (ayrıntılarıyla anla?tıldığı üzere) islam köylerini yakarak, yıkarak, ahalisini katlederek imha ediyorlardı. Türk Ordusu'ndaki Ermeni efradı (erleri) her fırsattan istifade ederek silahlariyle Rus Ordusu'na firar ediyordu. Zabitleri (subayları) ve doktorları da birçok malûmatla Rus Ordusu'na iltihakları görülüyordu. Ve muharebenin en buhranlı zamanlarında cephane, batarya ve ihtiyat mevaziinin (yedek mevzilerinin) işaretle düşmana irae edildiği (göste?rildiği) defaatla görülüyordu. Bu cümleden olarak Pazacur mevziinde Gümüşhaneli Ohannes oğlu Kirkor'un işaret ettiği görülmesi üzerine divan-ı harbe tevdiinde (verildi?ğinde) cürmünü bila tereddüt itiraf ediyordu. Bazı Ermeni efradının da muharebenin en şiddetli zamanlarında Türk efradını firara teşvik ve bu sebepten avcı hatlarının bozul?dukları ekseriyetle görülüyor idi. Dahilde bulunan Ermeniler ise yaralı olarak gerilere sevk edilmekte olan münferit efradı katiden çekinmiyorlardı. Ve başkaca olarak Rus Ordusu'ndaki Ermenilerle mütemadiyen muhabere ettikleri ve ordumuzun vaziyet ve kuvvetinden daimi surette Rusları haberdar etmek ve kendilerinin ahzedecekleri (alacak?ları) vaziyeti takrir ve tayin etmek üzere casuslukta bulunuyorlardı. Bu gibi şifreli muha?berat casuslar üzerinde defaatla elde ediliyordu. Ezcümle hem Türk Ordusu'nun kuvvet ve vaziyetinden haber almak ve hem de Rusların Memalik-i Osmaniye dahilindeki Erme?nilere silah ve cephane göndermekte olduklarına delil olmak üzere elde edilen vesaikin (belgelerin) birkaçını burada zikretmek faideden hali (boş, uzak) değildir :
Van'a gelmekte iken yakalanan ". . . " namındaki şahsın ceketi astarı içine dikil?miş bir bez parçasının üzerine Ermenice Van Taşnak Komitesi'ne yazılmış bir mektubun aynen tercümesi :
Sevgililerimiz "Bu tabir alelumum komiteciler arasında bir hitaptır"
Mektubunuz zamanında alındı. Bizce ve sizce malum olan mal, arzu ettiğiniz tarik?le (yolla) size doğru yola çıkarıldı "Silah, cephane, bomba murat ediyor." Şimdi tehli?kesiz surette size mal göndermek güçtür. Yollar tutulmuş olduğu halde esasen hudutlar?da müsademat (çarpışmalar) başlamıştır. Görünüşe nazaran bize doğru gelen harekâtta buna iştirak etmiş olacaktır. Şekyager "dayı", "Firar edip Bursa'da bulunan rüesanın nam-ı müstearıdır" (takma adıdır) tamamiyle o fikri beslemiyor. Çünkü siz takdir etmiş veyahut işitmişsinizdir. O etrafımıza büyük mikyasta gayrı müteharrik (hareket edeme?yen) şeyler yerleştirmiştir. Hem bizim için, hem kendisi için, aynı suretle zi-hayat (can-!ı) kuvvetler ve müteharrik (hareket eden) şeylerin vürudü (gelmesi) da devam ediyor.
3 — Yumra Nahiyesi'nin Izaksa Karyesi'nden Ekşi oğlu Strak, veled-i Aralik'in kumandası altındaki yirmi beş kişilik çete ile Hodicor mıntıkasında tenha yerlerde tesa?düf ettikleri islamları katlettikten sonra S Teşrinievvel 330 (18 Ekim 1914)'da Trabzon' dan Erzurum'a gelmekte olan postaya Gümüşhane civarında taarruz ederek, sürücüyü kati ve postayı gasbla savuştuğu ve takibat neticesinde avenesinden (yardımcılarından) birkaç kişi elde edilerek, divan-ı harbe tevdi edildiği ve bunların yukarıda zikredilen Oltu'ya gelen çete efradından oldukları tebeyyün ediyor (belli oluyor).
4 — "Hehas", "Kötek", "Mecingerd", "Pasin Kara Kilisesi", "Gürcü Bulak" ve daha cenubundaki hudut karakollarımızın karşısında bulunan Rus postaları yerine Erme?ni çete devriyelerinin kaim oldukları görülüyor ve Pasin Kara Kilisesi Hudut Taburu'ndan silahı ile firar eden Malatyalı Keğork'un yirmi atlı ile Gürcü Bulak cihetinden yap?tığı baskın ve Kötek Hudut Taburu'na Karaurgan cihetinden Ermeni çetelerinin yapmak istediği taarruz ve eczacı Rupen ile Bayezidli Sürpen'in "Moson" civarından beş yür mevcutları ile yaptıkları baskınlar Rus ve Osmanlı ihtilafatınm (anlaşmazlıklarının) bir an evvel hudusunu (meydana gelmesini) temin ve Rus Ordusu'nun piştarını (öncüsünü) teşkil edecekleri anlaşılmış idi.
5 - Kıtaatta bulunan ve hasseten hudut taburlarında ve hududa civar (yakın) bu?lunan kıtaattaki Ermeni efradından bir kısmının silahlariyle firar ettikleri ve Rusya'ya geçtikleri tahakkuk ediyor.
6 - Köylere tebdil-i hava (hava değişimi) suretiyle giden veyahut münferit suretle (tek olarak) yakalanan Müslüman askerlerinin Ermeni köyleri civarlarında katledildikleri görülüyor. Ve hatta Lazistan ve Havalisi Kumandanlığına merbut (bağlı) Mantelli Batar-
--------------------------------------------------------------------------------
ERMENİ KOMİTACILARININ KARARLARI
Belge No : 1903
yası Mülazım-ı evveli Sabri Efendi'nin "Hosmasa" Karyesi'nde ikamet etmekte olduğu hane sahibi Ermeni Bedros tarafından suret-i feciada (korkunç şekilde) parçalanarak evin bahçesine gömüldüğü ve bir hafta sonra meydana çıkması üzerine Bedros'un derdes?ti (yakalanması) için giden jandarmalara istimal-i silahla, yakalanacağı anlaşılır anlaşıl?maz intihar ettiği tahakkuk ediyor. Bu suretle rüfeka-yı melaneti (suç ortakları) meyda?na çıkamıyor.
Bu ve buna mümasil (benzeyen) birçok vekayi-i münferide (tek tuk olaylar) taad?düt ve tekessür (çoğalıp artıyor) ediyor.
Yukarıdan beri tadad edilegelen (sayılan) ihzarat ve tertibattan (hazırlık ve düzen?den) dahilde büyük bir hareket-i ihtilaliyenin (ihtilal hareketinin) hazırlanmakta olduğu Üçüncü Ordu'ca anlaşılmış idi. Esasen tertibat-ı ihtilaliyenin uzun zamandan beri lazım gelen mahallerde ihzar edildiği (hazırlandığı) ve muktezi esliha (gerekli silahlar), mevadd-ı nariye (ateşli maddeler) ve infilakiyenin (patlayıcının) idhar edilmekte (depo?lanmakta) olduğu cereyan-ı halden istidlal ediliyordu (kanıtlarla anlaşılıyordu). Aşağıda sırası geldikçe zikredileceği veçhile vilayat-ı şarkiyede (doğu illerinde) başlıca ihtilal merakizi (merkezleri); "Van", "Bitlis", "Erzurum", "Karahisar", ve ikinci derecede ol?mak üzere "Sivas", "Kayseri", "Diyarbekir" intihap (seçilmiş) ve buralarda müfettiş-i umumiler, harp kumandanları, çete reisleri tayin ve tesbit edildiği ve seferberlik ilanında bütün Taşnak şuabatına (şubelerine), on üç yaşına kadar olan erkeklerin komiteye aza (üye) kayıt ve teslih edilmeleri emir ve tebliğ olunduğu Sivas vakayii akabinde (olayları sonrasında) Ermenilerin divan-ı harbdeki ikrarlarından (itiraflarından) anlaşılmış idi.
Merkez-i ihtilal olan mevaki (yerler) tetkik edilecek olursa menzil hututunun (ik?mal hatlarının) geçmekte olduğu başlıca nukatın (noktaların) intihap edilmiş olduğu gö?rülür. Esasen Hükümet-i Osmaniye ilan-ı seferberide (seferberlik ilanında) jandarma kuv?vetinin büyük bir kısmını seyyar orduya almış, Kürt menatıkı (bölgeleri) ikinci sınıf jan?darmalara terk etmiş idi. Vuku bulacak ihtilal, ordudan bir kısım kuvvetin Kürtlere sev?kini istilzam edecek ( gerektirecek) ve hatta denilebilir ki orduyu elim bir vaziyete soka?cak idi.
Vaktaki Rusya ile ihtilafat (anlaşmazlıklar) başgösterdi ve Rus Ordusu'ndan bir kısım kuvvetin hududu tecavüz ettiği görüldü. Rus Ordusu'ndan bir Plaston Livasiyle (Tugayı ile) Birinci Kazak Süvari Fırkası'nı ve bunların ilerisinde ve Oltu, Sarıkamış, Kağızman mıntıkalarında teşekkül eden Ermeni çetelerinin yanına makinelitüfek, top terfik ederek (katarak) id, Kötek, Pasih Kara Kilisesi, Bayezid istikametlerinde sürdü. Bu Çeteler geçtikleri islam köyleri emvalini (mallarını) nehib ve garet (çapul ve yağma), be?şikteki çocuğuna varıncaya kadar kati ve imha ederek ilerliyorlardı, irtikap ettikleri fecaat ve fazahatı (yaptıkları yürekler acısı edepsizlik ve alçaklığı) işiten gerilerdeki köy-
--------------------------------------------------------------------------------
ALBERT J. AMATEAU, residing at # 4I3 Oak Vista Drive, In the village of Oakaont, City of Santa Rosa, County of Sonoma In the State of California, being duly sworn, deposes that he has prepared and hereby submits the attached statement containing (a) facts, b) extracts from published and/or uttered communications which disprove the allegations of Armenians that their ethnic brethren suffered genocide by the government of the Ottoman Empire In 1915-1923.
These facts are submitted to oppose approval of resolution S.J. 212, Introduced by the Honorable Robert Dole, Senator and Republican leader of the United States Senate, at the first session of the 10th Congress of the United Stages.
The said resolution seeks to designate April 24, 1990, as the "National Day of Remembrance" of the 75th anniversary of the alleged Armenian genocide of 1915-1923 perpetrated by the government of the Ottoman Aspire.
--------------------------------------------------------------------------------
İSKAN VE İAŞENİN NASIL YAPILACAĞINA DAİR YÖNETMELİK
Belge No : 1916
Bab-ı Ali
Dahiliye Nezareti
İskân-ı Aşair ve Muhacirin Müdüriyeti
Umumi
Hususi
Ahval-i harbiye ve zaruret-i fevkalâde-i siyasiye (Harp hali ve olağanüstü siyasal zorunluluklar) dolayısiyle mahall-i ahire (başka yerlere) nakilleri icra edilen (yapılan) Ermenilerin iskân ve iaşesiyle (yerleşme ve beslenmesiyle) hususat-ı saireleri hakkında talimatnamedir (yönetmeliktir).
Madde 1 : — Nakli icabeden ahalinin temin-i şevki, mahalli memurin (yöresel memurlar) idaresine aittir.
Madde 2 : — Nakledilen Ermeniler, kâffe-i menkulat (taşınabilecek bütün malla?rını) ve hayvanatını (hayvanlarını) birlikte götürebilirler.
Madde 3 : — Mahall-i iskâniyelerine (Yerleşecekleri yerlere) sevkedilen Ermenile?rin, esna-yı rahda (yolculuk sırasında) muhafaza-i can (canlarının korunması) ve malla?rıyla temin-i iaşe (yiyecek temini) ve istirahatları, güzergâhlarında (geçtikleri yerde) bu?lunan memurin-i idariyeye (yönetim makamlarına) aittir. Bu hususta vaki olacak terahi ve tekâsülden (gevşeklik ve ilgisizlikten), alâ-meratibihim kâffe-i memurin mesuldür (sırasıyla bütün memurlar sorumludur).
Madde 4 : — Mahall-i iskâniye mertebelerine vürud eden (yerleşme yerlerine gelen) Ermeniler, icab-ı hal ve mevkie göre (durumun gereğine ve yerine göre), ya müte?ferrik surette (ayrı olarak) mevcut kura ve kasaba ta (koy ve kasabalara) ilave suretiyle inşa edilecek hanelere, veyahut taraf-ı hükümetten tayin edilecek mahallerde tesis edile?cek (kurulacak) köylere yerleştirilecektir. Köylerin hıfz-ı sıhhaya muvafık (sağlığı koru?maya uygun) ve ziraat ve ümrana (tarım ve bayındırlığa) müsait mahallerde tesisine dik?kat olunacaktır.
Madde 5 : — Menatık-ı iskâniyede (yerleşme bölgelerinde) köy teşkiline müsait arazi-i haliyye ve mahlûle ve miriye (sahipsiz topraklar ve kullananın mirasçı bırakma?dan ölümüyle devlete kalan topraklar ve devlet toprağı) bulunmadığı halde emlâk-i miri-yeden bulunan (devlet mülklerinden olan) çiftlik ve köylerin bu cihete tahsisi (ayrılması) caizdir.
--------------------------------------------------------------------------------
ISKAN VE İAŞENİN NASIL YAPILACAĞINA DAİR YÖNETMELİK
Belge No: 1916
Madde 6 : — Ermeni iskân edilecek kura ve kasabatla (köyler ve kasabalarla) yeniden tesis edilecek (kurulacak) Ermeni köyleri hududunun, Bağdat şimendiferiyle iltisak (bağlantı) hatlarından ve diğer hutût-u hadidiyeden (demiryollarından) lâ-akali (en az) yirmi beş kilometre uzak bulunması şarttır.
Madde 7 : — İlave suretiyle kura ve kasabata yerleştirilen Ermeniler ile yeni tesis edilen köyde iskân edilen ahalinin, sicill-i nüfusa (nüfus kaydına) esas olabilecek bir sureî-i mazbuta ve muntazamada (sağlamlık ve düzenlilikle) hane itibariyle her ailenin isim, şöhret, sin (yaş), sanat, mahall-i vürud ve mahall-i iskânını (geldiği ve yerleştiği yeri) ve keza haneyi teşkil eden efrad-ı ailesinin (aile bireylerinin) esami ve esnanım mü-beyyin (adlan ve yaşlarını bildiren) bir defter tanzim edilecektir.
Madde 8 : — Mahall-i mürettebesine (ayrılan yere) iskân edilen bir kimsenin, merbut (bağlı) olduğu komisyonun mezuniyeti (izni) olmaksızın ve zabıta-i mahalliye-den (yörenin güvenlik kuvvetinden) vesika-i mahsusa istihsal etmeksizin (özel belge almaksızın) ahir mahalle (başka yere) gitmesi memnudur (yasaktır).
Madde 9 : — Mahall-i mürettebelerine vürud eden (gelen) ahalinin, suret-i katiye-de (kesinlikle) iskânlarına kadar, iaşe (beslenme) ve muhtacinden bulunanların (muhtaç olanların) meskenlerinin dahi inşası (evlerinin yapımı bile), muhacirin tahsisatından {göçmenler ödeneğinden) sarf edilmek üzere Hükümet'e aittir.
Madde 10 : — İaşe ve iskân hususatının temin ve tesri-i İcrası (konularının sağlan?ması ve çabuklaştırılması) ve ahalinin muhafaza-İ sıhhat ve terfih-i ahvaline müteallik hususatın ifası (ahalinin sağlığının korunması ve refahının sağlanmasıyla İlgili işlerin ya?pılması) mahallerinin en büyük mülkiye memurları amir-İ mesul olmak üzere, Muhacirin Komisyonları 'na aittir. Muhacirin Komisyonu bulunmayan mahallerde, Muhacirin Nizamnamesi'ne tevfikan (uyularak) yeniden teşkili muktezidir (gereklidir).
Madde 11 : — İaşe ve iskân hususatının temin ve tesri-i ifası için lüzumu kadar; sevk, iaşe ve iskân memurlarının tayini (atanması), Nezaretten istizan şartıyla (Bakanlık-tan'izin istemek koşuluyla) mutasarrıf ve valilere aittir.
Madde 12 : — İskânı icra edilen her aileye ahval-i sabıka-İ iktisadiye (geçmişteki ekonomik durumları) ye ihtiyacat-ı hazırası (şimdiki ihtiyaçları) nazar-ı İtibara alınarak mikdar-ı münasip (uygun miktarda) arazi verilecektir.
Madde 13 : — Arazinin tefrik ve tevzii (ayrılması ve dağıtımı) Muhacirin Komis?yonları'na aittir.
--------------------------------------------------------------------------------
İSKAN VE İAŞENİN NASIL YAPILACAĞINA DAİR YÖNETMELİK
Belge No: 1916
Madde 14 : - Tefrik edilen (Ayrılan) arazinin hudut ve dönümü, tefrik ve tayin edilip muvakkat ilmühaber (geçici alındı kâğıdı) mukabilinde eshabma (sahiplerine) tev?di edildikten sonra, tapu ve emlâk muamelatına esas olabilecek bir suret-i muntazamada (düzenli bir biçimde) defter-i mahsuşasına (özel defterine) kaydolunur.
Madde 15 : - Muhtacinden bulunan erbab-ı zürra ve sanata (tarımla uğraşanlara ve sanatkârlara) mikdar-ı münasip sermaye veyahut alat ve edevat (araç ve gereçler) veri?lecektir. Receb 333/17 Mayıs 331 (30 Mayıs 1915)
Aslına mutabıktır (uygundur)
Mühür (Dahiliye Nezareti/Aşair ve Muhacirin Müdüriyeti)
Arşiv No
: 1/2
Dolap No
: 109
Göz No
: 4
Klasör No :
: 361
Dosya No :
: 1030(1445)
Fihrist No :
: 1
--------------------------------------------------------------------------------
– 47 –
SAHİPSİZ ERMENİ ÇOCUKLARININ DURUMU
[Sahipsiz Ermeni çocuklarının bulundukları mahallerde kalmalarının münasip görüldüğüne dair Dahiliye Nezâreti'nden Mamuretülaziz Vüâyeti'ne çekilen şifre telgraf]
13 Ş. 1333 (26 Haziran 1915)
Bâb-ı Âlî
Dâhiliye Nezâreti
Emniyyet-i Umûmiyye Müdîriyyeti
Kalem-i Husûsî: 4573
Mahrem
Şifre
Ma'mûretü'l-azîz Vilâyeti'ne
C. 12/13 Haziran sene [11331. İş'âr olunan sâhibsiz Ermeni çocuklarının şimdilik bulundukları mahallerde kalmaları münâsibdir.
Fî 13 Haziran sene 1331
Nazır
BOA. DH. ŞFR, nr. 54/163
--------------------------------------------------------------------------------
- 50 -
SEVK EDİLEN ERMENİLERİN MALLARININ MUHAFAZA EDİLMESİ
[Nakillerine karar verilen Ermenilerin mallarının muhafazasına ilişkin talimatnamenin gönderildiğine dair Dahiliye Nezâreti'nden Sivas, Trabzon ve Mamuretülaziz vilayetleriyle Canik Mutasamflığı'na çekilen şifre telgraf]
14 Ş. 1333 (27 Haziran 1915)
Bâb-ı Âlî
Dâhiliye Nezâreti
İskân-ı Aşâyir ve Muhacirin Müdîriyyeti Şifre
Sivas, Trabzon, Ma'mûretü'1-azîz vilâyâtıyla Canik Mutasamflığı'na
Nakl ve şevkleri takarrür eden Ermenilerin beraberlerinde götüremeyece kleri emvâl-i menkûle ve gayr-i menkûlenin sûret-i idare ve muhafazası hakkındaki ta'lîmâtnâme posta ile der-dest-i irsal olduğundan şimdilik emvâl-i mevcûdenin taht-ı muhafazaya aldırılması.
Fî 14 Haziran [1]331
Nazır Nâmına
Ali Münîf
BOA. DH. ŞFR, nr. 54/202
--------------------------------------------------------------------------------
- 102 -
TOPLANAN ERMENİLERİN KORUNMASI VE ŞEVKİ
[İstasyonlarda toplanan Ermenilerin belirlenen mahallere şevkine ve iaşelerinin te'mînine i'tinâ gösterilmesi ve taarruzdan korunmalarına ihtimam edilmesi ve şâir hususlara dair Dahiliye Nezâreti'nden Haleb Vilâyeti'ne şifre telgraf]
25 L. 1333 (5 Eylül 1915)
Bâb-ı Âlî
Dâhiliye Nezâreti
İskân-ı Aşâyir ve Muhacirin Müdîriyyeti
73
Şifre
Haleb Vilâyeti'ne
C. 22 Ağustos sene [1)331. Muhacirin tahsisatından beş bin lira der-dest-i irsaldir. İstasyonlarda tecemmu' etmiş Ermenilerin bir an evvel mahall-i müretteblerine şevkine ve i'âşelerinin te'mînine i'tinâ ve ta'arruzdan masun kalmalarına ihtimam edilmesi, gönderilen paranın bu işe tahsisi ve emvâl-i metruke komisyonu emrine tevdî'i kifayet etmez ise yeniden tahsisat taleb olunması.
Fî 23 Ağustos sene [1)331
Nazır Nâmına Subhî
BOA. DH. ŞFR, nr. 55 A/77
--------------------------------------------------------------------------------
- 169 -
HIYANET ETMEYEN VE KOMİTELERLE İLİŞKİLERİ OLMAYAN ERMENİLERİN SEVK EDİLMEMELERİ
[Karahisar'da sevkedilen yirmi yedi Ermeni ailesinin, sevkedilme sebebinin bildirilmesine ve bunlann yerlerine derhal iade edilmelerine dair Dahiliye Nezâreti'nden Karesi Mutasarrıflığı'na şifre telgraf]
7Ca. 1334 (13 Man 1916)
Bâb-ı Ali
Dâhiliye Nezâreti
Emniyyet-i Umûmiyye Müdîriyyeti
Husûsî: 7151/135
Şifre
Karesi Mutasarrıflığı'na
C. 25/26 Şubat [1J331. Ermeni â'ilelerinin sevk olunmaması ve ihracın ancak komitelerle münâsebet ve alâkası olan ve hükümetçe hıyanetleri mütebeyyin bulunan eşhasa hasrı teblîğ olunduğu hâlde yirmi yedi hâne halkının Karahisâr'a sevk edilmeleri sebebinin iş'ârı ile beraber gönderilen mezkûr â'ilelerin derhâl yerlerine i'âdeleri.
R 28 Şubat sene [11331
Nazır Tal'at
BOA. DH. ŞFR, nr.61/2-290
-------------------------------------------------------------------------------
