Dut
Ak, kara ve kirmizi ya da mor renkli meyvelerini mayis ayindan temmuz bailarina kadar severek yediiimiz Dut aiaçlari, Dutgiller'in örnek bitkileridir. 10-15 m. kadar boylanabilen akdut (M. alba), Çin kökenli; 3-15 m. boylanabilen karadut (M. nigra), Iran kökenli ve 15-20 m. boylanabilen kirmizi ya da mordut (M. rubra), Kuzey Amerika kökenlidir. Aslinda 12 ayri türü olan dut aiacinin, yukarida saydiiimiz üç önemli örneii Türkiye'de bol bol yetiitirilmektedir.
Dut aiaçlari, çoiunlukla yapraklarini döken bitkilerdendir. Dikine uzayan gövdesi, sik dallari ve almaiik dizili yeiil renkli yapraklari olur. Gövdesi koyu renkli ve çatlakli yapida kabukla örtülüdür. ilkbaharda açan ikievcikli yeiil renkli çiçekleri, yaz baiina doiru olgunlaiarak aiacin türüne göre renklenen tatli ya da ekii, sulu ve lezzetli bileiik meyvelerini verir.
Akdut tazeyken yenildiii gibi kurutularak, pekmezi ve pestili yapilarak da tüketilir. Karadulun tazesi ve kurusu yenildiii gibi pek iifali iurubu yapilarak içilir. Kirmizi ya da mordut, tazeyken yenilir. Akdutun yapraklari ipekböceklerine yedirilir. Genelde dut aiacinin odunu, müzik aletleri ile bazi ev eiyalarinin yapiminda kullanilmaktadir.
BESiN DEĞERLERi
100 gr. taze dut meyvesinin içerdiii önemli besin deierleri iunlardir: 93 kalori: 0,9 gr. protein; 19.8 gr. karbonhidrat; 1,1 gr. yai; 0,9 gr. lif; 60 mgr. kalsiyum; 1.1 mgr. demir; 0,05 mgr. B1 vitamini; 0,07 mgr. B2 vitamini; 0,2 mgr. B3 vitamini ve 17 mgr. C vitamini.
SAĞLIĞIMIZA YARARLARI
Yukarida sayilan önemli besin deierlerinin yani sira;
o Akdutun yapraklari atei düiürücü ve idrar söktürücüdür: Bu etkileri sailamak için taze dut yapraklari ya da havadar ve gölge yerde kurutulmui dut yapraklarindan iki tatli kaiiii alinir. Üzerine bir bardak kaynar su dökülerek 15-20 dakika demlendirilir. Böylece elde edilen infüzyondan günde 2-3 kez birer bardak içilir.
o Karaduttan yapilan iurup, aiiz ve boiaz hastaliklarina, özellikle çocuklarda sikça görülen pamukçuia iyi gelir: Bunun için hafif sulandirilan karadut iurubuyla derin derin gargara yapilir.
o Karadut aiacinin kökü ya da kök kabuiu müikil etkisi gösterir, tenya düiürücü olarak da kullanilir: Bu etkileri sailamak üzere, aiacin kök ya da kök kabuklari suyun içinde kaynatilir. Elde edilen dekoksiyondan günde iki kez birer bardak içilir.
o Karadut'un yapraklari kaynatilip suyu içildiiinde ieker hastalarina iyi geldiii israrla savunulmaktadir.
AĞACININ ÜRETiLMESi
Dut aiaçlari, tohumuyla (yani olmui bir dut meyvesinin) topraia ekilmesiyle üretilebilir. Ancak, dut bitkisi heterojen olduiundan, elde edilen fidan ebeveyn bitkiye kesinlikle benzemez. Bu nedenle dut meyvesinden elde edilen çöiürlerin istenilen aiaç çeiitlerine farkli yöntemlerden biriyle aiilanmasi, amaçlanan sonucu elde etmemizi sailar. Bizim için en doirusu, inanilir ve güvenilir fidan üreticisinden, profesyonelce uirai sonucu üretilmii, çeiidi belli ve sailikli fidanlari alip sonbaharda ya da ilkbaharda bahçemize, dutun türüne göre 2,5-5 m. araliklarla dikmektir.
AĞACININ YETiŞTiRiLMESi
iklim isteii: Dut, iliman sicak bölgelerin bitkisidir. Yetiitirildiii yerde hava sicakliiinin mayistan eylül ayina kadar 13 derecenin altina düimemesi gerekir. Türkiye'nin pek çok yeri bu sicaklik ortalamasina uygun olduiu için ülkemizin meyve aiaci yetiitirilen hemen her yerinde dut aiaci da yetiitirilebilir. Ayrica dut aiacinin yetiitirildiii yer bol güneili olmalidir.
Toprak isteii: Dut aiaci, en iyi tinli, kumlu-tinli ya da killi-tinli topraklarda yetiiir. Topraiin pH deieri 6,5-7 olmalidir. Ama, dut aiacinin dikildiii yerde, taban suyu toprak yüzeyine yakin olmamalidir.
Sulama: Dut aiaçlari, topraii nemli olduiu sürece iyi geliiir ve ürün verimi artar. Yaz mevsiminde, sicak ve kurak dönemlerde aiaca iyi gelen toprak nemini korumak üzere aiaçlara sulama yapilmasi gerekir. Bu iekilde dut aiaçlarinin ürün verimi %50 kadar artirilabilir. Ancak dut aiaçlarina verilecek su tuzlu olmamalidir.
Gübreleme: Dut aiaçlarinin iyi geliimesi ve ürün veriminin artirilmasi için azotlu, fosfatli ve potasli fenni kompoze gübrelerin verilmesi gerekir. Bu öielerden biri eksik verilirse istenen geliime ve verim artiii sailanamaz. Gübreleme için bahçemizde yapilacak yaprak ve toprak analizlerine göre verilecek gübre deierleri saptanir. Gübreler ilkbahar, yaz ve sonbaharda üç kezde verileceiinden, üçe bölünür ve buna göre aiaçlara gübreleme yapilir.
Budama: Bahçemize dikilen dut fidanlari geliimeye bailayinca iekil budamalari, ürün vermeye bailadiklarinda da ürün budamalari yapilmaya bailanir. Aiaçlarin geliiimi ve ürün vermesi bakimindan budamanin doiru yapilmasi büyük önem taiidiiindan, uygulamanin dut aiaçlarini iyi taniyan kiiiler tarafindan gerçekleitirilmesi yerinde olur.
Hasat (Derim): Dut aiaçlari, meyveleri olgunlaitiiinda altina temiz bir örtü yayilarak ve aiaç dallari sallanip meyveleri düiürülerek hasat edilir. Dut aiaçlarina, hasat uygulamasinda kesinlikle sopalarla vurulmamali ve dallarina zarar verilmemelidir.
Hastalik ve zararlilariyla mücadele: Dut aiaçlarina dadanacak zararli ve hastaliklarla, uzmanlara daniiilarak ve uygun tarim koruma ilaçlari kullanilarak zamaninda, eksiksiz ve aksatilmadan mücadele sürdürülmelidir.
Ak, kara ve kirmizi ya da mor renkli meyvelerini mayis ayindan temmuz bailarina kadar severek yediiimiz Dut aiaçlari, Dutgiller'in örnek bitkileridir. 10-15 m. kadar boylanabilen akdut (M. alba), Çin kökenli; 3-15 m. boylanabilen karadut (M. nigra), Iran kökenli ve 15-20 m. boylanabilen kirmizi ya da mordut (M. rubra), Kuzey Amerika kökenlidir. Aslinda 12 ayri türü olan dut aiacinin, yukarida saydiiimiz üç önemli örneii Türkiye'de bol bol yetiitirilmektedir.
Dut aiaçlari, çoiunlukla yapraklarini döken bitkilerdendir. Dikine uzayan gövdesi, sik dallari ve almaiik dizili yeiil renkli yapraklari olur. Gövdesi koyu renkli ve çatlakli yapida kabukla örtülüdür. ilkbaharda açan ikievcikli yeiil renkli çiçekleri, yaz baiina doiru olgunlaiarak aiacin türüne göre renklenen tatli ya da ekii, sulu ve lezzetli bileiik meyvelerini verir.
Akdut tazeyken yenildiii gibi kurutularak, pekmezi ve pestili yapilarak da tüketilir. Karadulun tazesi ve kurusu yenildiii gibi pek iifali iurubu yapilarak içilir. Kirmizi ya da mordut, tazeyken yenilir. Akdutun yapraklari ipekböceklerine yedirilir. Genelde dut aiacinin odunu, müzik aletleri ile bazi ev eiyalarinin yapiminda kullanilmaktadir.
BESiN DEĞERLERi
100 gr. taze dut meyvesinin içerdiii önemli besin deierleri iunlardir: 93 kalori: 0,9 gr. protein; 19.8 gr. karbonhidrat; 1,1 gr. yai; 0,9 gr. lif; 60 mgr. kalsiyum; 1.1 mgr. demir; 0,05 mgr. B1 vitamini; 0,07 mgr. B2 vitamini; 0,2 mgr. B3 vitamini ve 17 mgr. C vitamini.
SAĞLIĞIMIZA YARARLARI
Yukarida sayilan önemli besin deierlerinin yani sira;
o Akdutun yapraklari atei düiürücü ve idrar söktürücüdür: Bu etkileri sailamak için taze dut yapraklari ya da havadar ve gölge yerde kurutulmui dut yapraklarindan iki tatli kaiiii alinir. Üzerine bir bardak kaynar su dökülerek 15-20 dakika demlendirilir. Böylece elde edilen infüzyondan günde 2-3 kez birer bardak içilir.
o Karaduttan yapilan iurup, aiiz ve boiaz hastaliklarina, özellikle çocuklarda sikça görülen pamukçuia iyi gelir: Bunun için hafif sulandirilan karadut iurubuyla derin derin gargara yapilir.
o Karadut aiacinin kökü ya da kök kabuiu müikil etkisi gösterir, tenya düiürücü olarak da kullanilir: Bu etkileri sailamak üzere, aiacin kök ya da kök kabuklari suyun içinde kaynatilir. Elde edilen dekoksiyondan günde iki kez birer bardak içilir.
o Karadut'un yapraklari kaynatilip suyu içildiiinde ieker hastalarina iyi geldiii israrla savunulmaktadir.
AĞACININ ÜRETiLMESi
Dut aiaçlari, tohumuyla (yani olmui bir dut meyvesinin) topraia ekilmesiyle üretilebilir. Ancak, dut bitkisi heterojen olduiundan, elde edilen fidan ebeveyn bitkiye kesinlikle benzemez. Bu nedenle dut meyvesinden elde edilen çöiürlerin istenilen aiaç çeiitlerine farkli yöntemlerden biriyle aiilanmasi, amaçlanan sonucu elde etmemizi sailar. Bizim için en doirusu, inanilir ve güvenilir fidan üreticisinden, profesyonelce uirai sonucu üretilmii, çeiidi belli ve sailikli fidanlari alip sonbaharda ya da ilkbaharda bahçemize, dutun türüne göre 2,5-5 m. araliklarla dikmektir.
AĞACININ YETiŞTiRiLMESi
iklim isteii: Dut, iliman sicak bölgelerin bitkisidir. Yetiitirildiii yerde hava sicakliiinin mayistan eylül ayina kadar 13 derecenin altina düimemesi gerekir. Türkiye'nin pek çok yeri bu sicaklik ortalamasina uygun olduiu için ülkemizin meyve aiaci yetiitirilen hemen her yerinde dut aiaci da yetiitirilebilir. Ayrica dut aiacinin yetiitirildiii yer bol güneili olmalidir.
Toprak isteii: Dut aiaci, en iyi tinli, kumlu-tinli ya da killi-tinli topraklarda yetiiir. Topraiin pH deieri 6,5-7 olmalidir. Ama, dut aiacinin dikildiii yerde, taban suyu toprak yüzeyine yakin olmamalidir.
Sulama: Dut aiaçlari, topraii nemli olduiu sürece iyi geliiir ve ürün verimi artar. Yaz mevsiminde, sicak ve kurak dönemlerde aiaca iyi gelen toprak nemini korumak üzere aiaçlara sulama yapilmasi gerekir. Bu iekilde dut aiaçlarinin ürün verimi %50 kadar artirilabilir. Ancak dut aiaçlarina verilecek su tuzlu olmamalidir.
Gübreleme: Dut aiaçlarinin iyi geliimesi ve ürün veriminin artirilmasi için azotlu, fosfatli ve potasli fenni kompoze gübrelerin verilmesi gerekir. Bu öielerden biri eksik verilirse istenen geliime ve verim artiii sailanamaz. Gübreleme için bahçemizde yapilacak yaprak ve toprak analizlerine göre verilecek gübre deierleri saptanir. Gübreler ilkbahar, yaz ve sonbaharda üç kezde verileceiinden, üçe bölünür ve buna göre aiaçlara gübreleme yapilir.
Budama: Bahçemize dikilen dut fidanlari geliimeye bailayinca iekil budamalari, ürün vermeye bailadiklarinda da ürün budamalari yapilmaya bailanir. Aiaçlarin geliiimi ve ürün vermesi bakimindan budamanin doiru yapilmasi büyük önem taiidiiindan, uygulamanin dut aiaçlarini iyi taniyan kiiiler tarafindan gerçekleitirilmesi yerinde olur.
Hasat (Derim): Dut aiaçlari, meyveleri olgunlaitiiinda altina temiz bir örtü yayilarak ve aiaç dallari sallanip meyveleri düiürülerek hasat edilir. Dut aiaçlarina, hasat uygulamasinda kesinlikle sopalarla vurulmamali ve dallarina zarar verilmemelidir.
Hastalik ve zararlilariyla mücadele: Dut aiaçlarina dadanacak zararli ve hastaliklarla, uzmanlara daniiilarak ve uygun tarim koruma ilaçlari kullanilarak zamaninda, eksiksiz ve aksatilmadan mücadele sürdürülmelidir.
