MonaLisaYiCizenKisi
Altın Üye
STRES YÖNETİMİ
GİRİŞ Serdar Karabıyık
İsmail Ergün
Günümüz dünyası, hızlı sosyal ve kültürel dönüşümlerin yaşandığı değişim ve rekabet duygularının yoğun bir biçimde algılandığı, toplumsal ve örgütsel yaşamın bireyi içinden çıkılması pek kolay olmayan bunalımlara sürüklediği bir görünüm taşımaktadır. İnsanlar çalışma yaşamının getirdiği sınırlılıklarla birlikte öteki etkinliklerini dengeli bir biçimde yürütmek istemekte, her şeyden önce yaptıkları işle kendi yeteneklerini de zorlamaktadırlar. Bu nedenle stres sözcüğü giderek günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelmiş, bir çocuktan en üst düzeydeki yöneticiye kadar kullanım alanı bulmuştur.
Bununla birlikte stresin günümüz insanına eskiye kıyasla, daha ağır ve derin sorunlar yaşattığı yadsınamayan bir gerçektir. Çünkü bugün insan fiziksel ve ruhsal açıdan daha fazla tehdit altındadır. Stres insanların hastalanmasına, iş hayatında ise verimlilik azalışlarına neden olan bu nedenle de işletme yöneticilerinin özenle üstünde durması gereken bir kavramdır. Günümüzde bazı işlerin; örneğin polis, itfaiyeci, acil servis doktoru gibi yüksek düzeyde stres doğurduğu doğruysa da, az stres yapan yada stres yaratmayan iş bulmak oldukça zordur. Son olarak ekonomide ki dramatik değişmeler, artan yabancı rekabeti, yeni teknolojik buluşlar ve enflasyon gibi nedenler örgütlerde ve insan yaşamında birçok düzenlemeler yapmayı zorunlu kılmıştır. Bütün bunlar stres doğurucu ve arttırıcı etkiler ortaya çıkarmıştır.
Günlük yaşamda bu denli çok kullanılan, birçok düzeyde algılanan stres kavramı bu çalışmada yöneyim ve örgüt bağlamında ele alınmıştır.
STRES NEDİR?
Bazı insanlar stresi, yarattığı migren, yüksek tansiyon, sinir ve ülser hastalıklarından yola çıkarak tanımlarlar. Bazıları ise stresin arttıran değişkenler üzerinde dururlar. İnsanlar arasındaki iletişimsizlik, fazla iş, görev değişiklikleri, hızlı değişim gibi.1
Stres kavramını ilk ortaya atan Hans Selye stresi; organizmanın her türlü değişmeye yaygın tepkisi olarak tanımlamıştır.2 Hans Selye’nin çok yaygın olarak kullanılan bu tanımına göre stres, memnuniyet verici olup olmadığına bakılmaksızın her türlü isteme bedenin uyum sağlamak için gösterdiği yaygın tepkisidir.3 Selye’nin bu tanımındaki bazı özelliklerin açığa kavuşması gerekmektedir. İlk olarak stres bedenin bir tepkisidir. Bunun anlamı; stresin fizikse4l bir durum olması ve fizyolojik bir tepki meydan getirmesidir. Bazen psikoloji literatüründe kaygıyla stres eş anlamlı kullanılmaktadır. Kaygı stresi hızlandırır. Fakat stresin kendisi değildir. Stres bedenin olaya yanıtıdır. Stresi başlatan çevresel uyarıcı etkenlere “ stres yapıcı, stres kaynağı = stresör” denir. Bir stres yapıcı nedendir. Stres ise fizyolojik etki ve sonuçtur. Stresle ilgili olarak yapılan ilk çalışmalarda stres insan davranışının bir boyutu olarak ele alınmış ve temel olarak “ distress – yıkıcı stres “ üzerinde durulmuştur. Araştırma sonuçları bazı bireylerin stres karşısında zayıf duruma düşüp ciddi hastalıklara yakalanmalarına karşılık, bazıları için stres performanslarını arttıran bir etken “ eustress – yapıcı stres “ olmuştur. Stres bu boyutta, organizma tarafından bir tehdit olarak yorumlanan uyaranlara organizmanın psikolojik tepkilerinin toplamıdır.4
Olumlu stres olumlu sonuçlar yaratır. Kaygı yerine zor bir amaca ulaşırken bireyi yaratıcılığını kullanmaya yönelten, kişiye doyum ve yaşama sevinci veren strestir. Olumsuz stres ise, bireyin kendine güvenini kaybetmesine neden olan, yetersizlik duygularına sevk eden, çaresizlik, umutsuzluk ve hayal kırıklığı yaratan strestir. Olumsuz stresin örgütsel yaratıcılığı öldürücü etkisi de vardır.
Iwancevich, Gibson ve Donally’nin geliştirdiği ve günümüzde en çok kullanılan tanıma göre stres bireysel farklar ve psikolojik süreçler yolu ile gösterilen uyumsal bir davranım olup, kişi üzerinde aşırı psikolojik veya fiziksel baskılar yapan herhangi bir dış ve iç hareket, durum ve olayın organizmaya yansıyan sonucudur.5 Stres tanımında şu özelliklerin bulunması gerekir.
İlişkisel olmalı
Bireysel farklılıkları dikkate almalı
Stresin kaçınılmaz ve gerekli olduğu dikkate alınmalıdır.
STRES KAYNAKLARI VE SONUÇLARI
STRESLER NEDENLERİ
AİLE STRESLERİ ·1 Ailenin kendi bireyleri için olan beklentileri
·2 Aile ve iş problemleri ile uğraşmak ihtiyacı
·3 Aile düzenindeki bozukluklar
ŞAHSİ STRESLER ·1 Kendi kendini açığa çıkaran baskılar
·2 Tereddüt içinde olmak
·3 Yaşlanma
SOSYAL VE DİĞER ÇEVRE STRESLERİ ·1 Hukuki düzenlemelerin artış seviyesi
·2 Siyasi gelişmeler
·3 Ortamda meydana gelen daimi değişme
ÖRGÜT İLE İLGİLİ STRESLER ·1 Rol çatışması
·2 İşin özelliği
·3 Teşkilattaki yerleşme düzeni
·4 Teşkilat desteğinin olmaması
·5 Ücret ödeme politikaları
·6 İş akışının tasarımı
·7 Teşkilattaki karar alma süreci
Şekil KAYNAK : Heather R.Sailer et all.Stress Management July – August 1982 s. 36
STRES REAKSİYONLARI
TEPKİ ÇEŞİDİ ORTAYA ÇIKIŞ BİÇİMİ
SUBJEKTİF TEPKİLER Depresyon, bıkkınlık ve tatmin olmama
DAVRANIŞSAL TEPKİLER Aşırı yemek yeme, içki ve sigara içme, saldırgan davranış, ilaç müptelası olma
DUYGUSAL TEPKİLER Dikkatini toplayamama, karar verememe, unutkanlıklar ve tenkitlere aşırı hassasiyet
FİZYOLOJİK TEPKİLER Kan şekerinin artması, kan basıncı ve kalp atış hızının artması, ağız kuruması, baş ağrıları, ülser, göz bebeğinde büyüme
ÖRGÜT İLE İLGİLİ TEPKİLER Göreve zaman zaman gelmeme, verimsizlik yüksek iş gücü devir hızı, kötü çalışma atmosferi, iş tatminsizliği, yüksek kaza oranı.
Şekil KAYNAK : Heather R.Sailer et all.Stress Management July – August 1982 s. 37
Konuyu yönetim ve örgütsel bağlamda ele aldığımızda, örgütteki iş görenlerin ve yöneticilerin örgütsel stres kaynaklarını ayrıntılı şekilde incelememiz gerekmektedir.
ŞEKİL:Makro Düzeyde Örgütsel Stres Kaynakları
İş görenin örgütsel stres kaynakları içerisinde işlevsel çevre büyük rol oynamaktadır. Örgütün işlevsel çevresini örgütle ilgili üç yapı oluşturur. Bunlar görev, yetke ve üretim yapılarıdır.
GÖREV YAPISINA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
Aşırı iş yükü, işin sıkıcı olması, ücret yetersizliği
Yükselme olanağı, çalışma saatlerinin uzun olması, çalışma koşulları
YETKE YAPISINA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
Karar verme, karara katılma, yetkilerin yetersiz oluşu
Sorumlukların verdiği endişe, değerlendirmede adaletsizlik, yöneticilerin teşvik etmemesi
ÜRETİM YAPISINA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
Zaman baskısı, araç – gereç yetersizliği
Yeteneklerin işin gereklerine uygun olmaması, çalışmaların karşılığını alamamak
İş görenlerin örgüt içinde işlevsel çevresinin dışında bir de toplumsal çevresi vardır. Toplumsal çevrenin iş görenden istediği eylem ve işlemler iş görenlerle ilgili diğer bireylerin beklentileri ile biçimlenir. Toplumsal çevrenin yaptırım gücü gelenek ve göreneklerle, toplumsal baskıdan kaynaklanır. Örgütün toplumsal çevresi kültürel yapı, kümeleşme yapısı ve rol yapısından oluşur.6
KÜMELEŞME YAPISINA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
İş ortamında huzursuzluk, ast – üst ve iş arkadaşları ile anlaşmazlık, toplusal desteğin düzeyi
İş yerinde dedikodu yapılması, yaranma ve dalkavukluğun yarattığı huzursuzluk
ROL YAPISINA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
Rol çatışması, iş gerekleri ile kişilik uyumsuzluğu, rol belirsizliği
KÜLTÜREL YAPIYA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
İş ortamında görüş farklılıkları, iş çevresinde ortak değer ve normlara uyum
Statü düşüklüğü, moral ve doyum düşüklüğü
Stresle ilgili çeşitli hastalıklar işyerlerinde hem örgüt hem de bireyler için ağır bir bedel ödenmesini gerektirmektedir. İş stresi aşağıdaki belirtilerin olumsuz sonuçları nedeniyle iş verenlerin önemli harcamalar yapmasını gerekli kılmaktadır.7
ü Verim düşüklüğü, işe devamlılık, sağlık sigortası ödemelerinin artması
ü Personel devri, personel tazminat talepleri, hırsızlık ve sabotaj
Stres bireyler için ağır sonuçlar doğurmaktadır. Yakın geçmişte yapılan araştırmalar stres ile sağlık arasında önemli ilişkiler bulunduğunu göstermiştir. Stresin yaşamın kaçınılmaz bir parçası olmasına karşın, tıbbi araştırmalar aşırı stresin bireyin hastalıklara karşı direncini azalttığı, zihinsel ve fiziksel hastalık olasılığını arttırdığını saptamıştır. İş stresi kalple ilgili sorunlar, ülser, uyuşturucu, sigara, alkol kullanımı gibi sağlık sorunları başlatabilir.8
Strese bağlı hastalıklar bir yandan örgütlerde üretim ve verim kayıplarına neden olurken, diğer yandan da yüksek sağlık harcamalarını gerekli kılmaktadır. Bireysel açıdan bakıldığında ise kısa ve uzun süreli hastalıklara neden olabilen iş stresi, kişilerin yaşamlarını yitirmelerine de yol açmaktadır.
STRES KONTROL YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
Stresle başa çıkma veya bir diğer deyişle stres yönetimi, ruh ve beden sağlığını korumak, üretici ve verimli bir yaşa sürdürmek için gereklidir. Stres yönetiminin amacı, stresin bütününden kaçınmak değildir ki bu zaten olanaksızdır. Fakat verimlilik, enerji ve atikliğe doğru olumlu bir güç oluşturmaktadır. Amaç ne çok az ne de çok fazla olan, optimum stres düzeyini korumaktır.9 Stresin tamamen yok edilmesi bireyi pasif hale getirebilir. Bundan kaçınmak için, bireyin belli bir miktar stresi kabullenmesi gerekir. Stres yönetiminde esas sorun, stres kabul edilebilir düzeye nasıl getirileceğidir.
FİZİKİ İDAME STRETEJİLERİ
Stres yönetimi stratejileri içinde muhtemelen en belirgin görülen fiziki idame stratejileri; spor yapmak, diyet ve beslenmeye önem vermek, yeterli miktarda uyumak ve dinlenme faaliyetlerine katılmak şeklinde belirtilebilir. Yeteri kadar uygulandığı takdirde şahsi dengeyi oluşturarak stresi yenme bakımından fiziki yapıyı daha güçlü hale getirir.
Kalp, solunum ve dolaşım sistemlerini çalıştırıcı hareketler birçok insanın daha sağlıklı olmasına yardımcı olur. Ağır ve kolay hareketler yapmak suretiyle bir şahıs kendi bedenini fiziki kabiliyetini geliştirebilir. Kendi dayanıklılığını ve tahammül gücünü arttırabilir. Ayrıca, fiziki hareketler stresli durumlarda oluşan tansiyon ve duyguların dağıtılmasına yardımcı olur. Uygun olmayan beslenme ve diyet sempatik sistem uyarıcılarını doğrudan harekete geçirmek suretiyle veya yorgunluk ve sinirlilik durumunu etkilemek sureti ile günlük strese önemli katkıda bulunur. Akıllıca spor yapmak, sağlıklı diyet, iyi ve yeterli beslenme geleneksel olarak sağlıklı hayatın ilkeleri olarak kabul edilir.
İÇ YARDIM ( KASLARIN DİNLEDİRİLMESİ) STRATEJİLERİ
Bu kategorideki stratejiler olan; kasların dinlendirilmesi, kendi kendine eğitim ve meditasyon uygulamaları sayesinde şahsın kendi kas sistemini kontrol etmesi sağlanır. Her kas kısa süreli olarak gerdirilir ve sonra dinlendirilirken, düzenli olarak derin nefes alınır ve verilir.
Kendi kendine eğitim şahsın pasif yoğunlaşma sayesinde kendi fizyolojisi üzerinde kontrolü sağlar. Bu yoğunlaşma, vücudun belirli organları üzerinde teksif edilebilir. Bir stres yönetim stratejisi olarak meditasyon, dinlendirme stratejisine benzer. Meditasyon teknikleri uyarıcı girdileri sınırlayan ve hareketli bir sembol veya nefes alma gibi sabit bir unsur üzerinde dikkati yoğunlaştıran dinlendirme metodudur.
Kasların dinlendirilmesi için uygulanan bir başka teknik olan biyolojik geri beslemede ( feedback ), çeşitli yardımcı aletler kullanılması suretiyle şahsın çeşitli kas gruplarında hissedilebilir bir rahatlama temin edilmesi istenir.
Bunun dışında kişilik özelliklerinin değiştirilmesi yani mizah ev şakaya yaşamınıza daha çok yer verilmesi, kendinizi başkaları ile karşılaştırmak, stresin avantajlarını kullanmak, kaçınamadığınız stresle yaşamayı öğrenmek gerekir. Ayrıca bedensel hareket, solunum egzersizi, gevşeme(relaxasyon), sosyal kültürel sportif etkinliklere katılma, masaj, dua ve ibadet ve zaman yönetimi de stres yönetim tekniklerindendir.
TEŞKİLAT İLE İLGİLİ STRATEJİLER
Bu stratejiler; stres planı geliştirilmesi, yetki devri, çalışma atmosferinin iyileştirilmesi veya değiştirilmesi, yeni yaklaşımlarla problem çözme ve karar alma faaliyetleri, hedeflerin belirlenmesi, zaman yönetimi, teşvik tedbirleri, işin yeniden tasarımı, çatışma yönetimi ve kendi kendine değerlendirme tedbirlerini ihtiva eder. Bir stres planının geliştirilmesi şu adımların neticesinde oluşur:
Kendi stres belirtilerini bilmek.
Hissi ve zihni dengenin sağlanması için alternatifler geliştirmek.
Bedende fiziki dengenin sağlanması için alternatifler geliştirmek.
Problemlerin çözümünü temin edecek bir faaliyet planı geliştirmek.
Yetki devri stres yönetim metodları içinde çok önemli bir yer tutar. Bu teknik, yöneticiler tarafından en fazla kullanılan stres yönetimi uygulamasıdır. İşle ilgili bazı yetkiler devredilmek sureti ile yönetici, kendi iş yükünü azaltırken stresi azaltma imkanı da doğmuş olur. Çalışma ortamının seçimi ve değerlendirilmesi diğer bir stres yönetim stratejisidir. Bu tamamen şahsın kontrolünde olmamakla beraber, iş seçimi ve ilave görevlerle ilgili olarak şahsi kontrol sağlanabilir.
Yeni yaklaşımlar kullanarak problem çözme ve karar verme; zihni düşünme kapasitesi ve sezgi kullanılarak bulucu problem çözme ve karar verme faaliyetini ihtiva eder. Yeni yaklaşımlar hayatın bütün zorluklarının üstesinden gelmeyi ve analitik düşünce tarzını geliştirmeyi sağlar. Bir şahsın kendini değerlendirmesi, hedef belirlemesi ve zaman yönetimin uygulanmasını gerektirir. Birbirini takip eden adımlar sayesinde hedefe belli bir zaman periyodunda ulaşılmaya çalışılırken, şahsi iş yoğunluğundan kaynaklanan baskıyı azaltabilir.
Çatışmanın bir kriz haline dönüşmeden önlenmesi stresli durumların yönetimi için uygun bir yoldur. Devamlı ateşi söndürmeyi yeğleyen yönetici çok stresli bir ortamda çalışır. Diğer taraftan olayları önceden tahmin ederek değerlendiren ve sıkışmadan çözüm bulmaya çalışan yönetici daha az personel stresi ile karşılaşır. İşin yeniden gözden geçirilmesi ve rollerin yeniden tanımlanması stres ve mücadele etmede müessir stratejilerdir. Özel bir rol belirleme stratejisi olarak her rol göndericinin beklentilerini bir listesinin kişinin elinde bulundurulması sağlanabilir. Bu listede odak kişinin beklentileri ile bütünleştirildikten sonra çatışmaların ortadan kaldırılmasında kullanılabilir.10
DIŞ YARDIM STRATEJİLERİ
Stres yönetim stratejilerinden ilki için şahsın bizzat kendisinin rol alması gerekmektedir. Ancak bu arada şahıs psikolog ve psikiyatristlerden bazı yardımlar alma durumunda olabilir. Böyle tedavi ve yardımlar arasında psikoanaliz, stres ile ilgili istişare, geliştirme programları ve davranış değişikliği teknikleri sayılabilir.
Psikoanalizler, tansiyonların veya daha evvelki olaylar neticesinde oluşan anlaşmazlıkların mevcut davranma, etkileme şeklini belirtmeye yöneliktir. Yapılan bir araştırmada psikoanalizlerden sonra, üst kademe yöneticileri işlerinin daha iyi gittiğini ve tatminin arttığını belirtmişlerdir.
Geliştire programlarına eğitim seminerleri, eğitim toplantıları veya diğer programlar dahil edilebilir. Bu programlar işten beklenen başarının arttırılması, kuruluşun ve personelin gelişmesine yönelik olmalıdır. Eğer yönetici, işin özellikleri, şahıslar arası ilişkilerin biçimi ve stresle mücadeleyi bilirse, yönetimle ilgili bazı stresler önlenir. Davranış değiştirme teknikleri “ davranışları değiştirerek yaklaşım ve algılamalar değiştirilebilir” görüşünden hareketle geliştirilmiştir. Davranış değiştirmeye yönelik teknikler, şartlandırma, davranış düzenleme ve kaçınma terapisidir.
Bunun dışında birçok büyük örgüt, iş yerinde neşeli bir ortam yaratmanın önemini kavramış olmalarından dolayı iş görenler arasında mizah ve şakanın kullanılmasını teşvik etmektedirler. Kodak şirketi NewYork’ ta bulunan fabrikasında bir mizah odası oluşturmuştur. Bu odayı komedi filmleri ve stres atmaya yarayan çeşitli oyuncaklarla donatmışlardır. Yapılan araştırmalarda iş yerinde mizahın ve insanları güldüren etkinliklerin arttırılması sonucunda, iş görenlerin verimliliklerinin ve sağlıklarının arttığı görülmüştür.11
STRES YÖNLENDİRME STRATEJİLERİ
Strese yönelik stratejiler, sistematik duyarsızlaştırma ve dinamik psikoterapi ele alınabilir. Sistematik duyarsızlaştırma; davranışları kaslarda gevşeme sağlamak ve tansiyonu düşürmek sureti ile, değiştirmeye yarayan bir tekniktir. Bu teknik fobi niteliği kazanan davranışlara yönelik kullanılabilir.
Dinamik psikoterapi ise bir koruyucu stratejidir. Burada şahsın belirli bir stres sebebine gösterdiği tepki stres sebebi hakkındaki bilgisini geliştirmek suretiyle değiştirilmeye çalışılır. Bu teknik topluma karşı konuşmadan korku duyan kişilerde uygulanmıştır.
GRUP DESTEĞİ GEREKTİREN STRATEJİLER
Grup içindeki kişiler için uygulanabilecek stratejiler, kendine güven eğitimi,rol oynama ve grup desteğini sağlama şeklinde sıralanabilir. Kendine güven eğitimi, şahsın öncelikle saygınlığını ve kendi itibarını kendi gözünde arttırmaya yöneliktir. Böylece şahıs kendisini olumlu ve verimli görmeye başlar. Rol oynama kendine güven davranışını arttırmaya yönelik uygulama sağlayan bir teknik olarak kullanılır.
Grup desteği sağlama tekniği, stresle mücadele için çok etkili bir imkan sağlar. Fakat bu teknik beraberinde hayat tarzında büyük değişmeleri getirir. Bu teknik ayrıca duygu ve düşüncelerimizi diğerlerine söyleyerek stresi azaltma yönünden oldukça faydalıdır.
OLUMSUZ STRATEJİLER
Stresle mücadele de kullanılabilecek son grup stratejiler, alkol, sigara ve ilaç kullanma şeklinde sıralanabilen olumsuz uygulamalardır. Bu olumsuz stratejilerin tercihi, psikolojik ve fizyolojik bağımlılık yanında büyük sağlık risklerine sebep olmaktadır. Sonuçta stres kaynağı ile mücadelede yetersiz kaldığı gibi problemlerin artması yönünde etki yaratmaktadır.
ÖRGÜTSEL STRESİN AZALTILMASINDA YÖNETİCİLERE DÜŞEN GÖREVLER
Örgütün verimliliğine ve yöneticilerin bireysel mutluluğuna etki yapabilen etkenlerin en önemlilerinden birini de yöneticilerdeki stres düzeyi oluşturmaktadır. Stres yöneticilerin başarısını da olumlu veya olumsuz etkileyebilmektedir. Stresini kontrol altına almayı başaramayan yöneticiler, kendileri kadar yönetiminde bulunan kişilerin de mutsuz olmasına ve strese girmelerine neden olabilmektedir. Zamanını iyi yönetebilen, liderlik vasıflarına sahip olan ve örgüt içerisinde güçlü bir iletişim sağlayabilen yöneticiler diğer yöneticilere göre daha az strese girmektedirler.
Yöneticilerin; işi zenginleştirerek düzenleme, destekleyici bir örgüt iklimi yaratma, rol çatışmalarını önleme, örgütsel rolleri daha açık duruma getirme, fiziksel düzenlemeler yapma, iş yükünde dengeyi kurma, iletişimi güçlendirme, çalışanları teşvik etme ve karalara katılmasını sağlama gibi bazı stratejileri kullanarak hem kendilerini hem de personelin iş stresi ve örgütsel stres düzeyini en aza indirgemeleri olanaklıdır.
Bu bağlamda yönetici kadrolarında görev alacak kişilerin seçiminde, stresle başa çıkabilme yeteneği de test edilmelidir. Yüksek düzeydeki stres örgütsel verimliliği ve yöneticilerin başarısını olumsuz etkileyebilmektedir. Bu sebeple stres düzeyini en aza indirgeyecek önlemler etkili bir şekilde alınmalıdır. Bu amaçla stresle ilgili danışma birimleri kurulmalı ve etkinleştirilmelidir.
Etkili yöneticiler verimliliği yalnızca kısa dönemde istemez, sağlıklı doyumlu iş görenlerin örgütün uzun dönemli yararları için yaşamsal olduğunu bilirler. Yine başarılı yöneticiler optimal iş stresinin verim için gerekli olduğunu farkındadırlar. Bunun için yeni personelin işe uyumunun sağlanması ve bütünleştirilmesi çok önemlidir.
İş görenlerin aşırı stres altında kalmalarını önleyecek bazı öneriler aşağıda yer almaktadır.12
Örgütte çalışmak için yeterince çekici bir ortam sağlayarak doyumu yükseltmek ve hareketliliği azaltmak.
Rol çatışmaları ve rol belirsizliğini en aza indirmek için olabildiğince açık ve uyumlu rol beklentileri sağlamak.
Örgütte değişme ve süreklilik arasında iyi bir denge kurmak.
Çalışanları sürekli destekleyerek teşvik etmek, personelin gereksinimlerini karşılayarak onları değerlendirmek, çalışanlar arasında grup çalışmalarını desteklemek ve gruba bağlılığın sağlanmasını teşvik etmek.
Bütün çalışanlara, onların karalarında etkili olacak fırsatlar sağlamak.
Stres içindeki iş görenler için stres yönetim hizmetlerini desteklemek.
Bütün çalışanlar için stres kaynaklarının neler olduğunu öğrenme ve mücadele etme fırsatları sağlamak.
SONUÇ:
Stres yaşamımızın her aşamasında, her ayrıntısında bazen sık bir şekilde bazen de nadir olarak ortaya çıkmaktadır. Stresin ortadan kaldırılması gerçekte hayatın bizzat kendisini ortadan kaldırmak anlamına gelir.
Stresi ortadan kaldırmak bir bakıma, hiç güzel bir şehri ziyaret etmemek, yeni hiçbir faaliyete katılmamak veya hiç rüya görmemek anlamına gelir. Öyleyse stresle yaşamayı öğrenmek, onu kontrol altına alarak yıkıcı etkilerini en aza indirmek ve yapıcı yönde kullanmak gerekir. Bu yüzden örgütsel kurum ve kuruluşlar stres yönetim tekniklerini geliştirmeli ve uygulama alanını da yaygınlaştırmalıdır.
Stresle mücadele edebilmek için veya stresi yönetmek için; stresin ne olduğu, sebep ve sonuçlarının neler olabileceği ve stresi yenebilmek için neler yapılması gerektiği açıkça belirlenmelidir.
Etkili bir stres yönetimi; şahsın fiziki ve zihni dengesini sağlar, problem çözme ve karar verme yeteneğini arttırır, iş tatminini kolaylaştırır ve iş görenlerin verimliliğini arttırır.
Stres yönetiminin organizasyona sağlayacağı faydalar ise, tıbbi harcamaların azalması, işe gelmeme ve işten ayrılma davranışlarının azalması, daha iyi karar verme sistemi, olgun bir çalışma atmosferi ve yüksek verimlilik şeklinde sıralanabilir.
KAYNAKÇA :
Halil Can Organizasyon ve Yönetim. Adım yayıncılık ANKARA Eylül 1992
Yücel ERTEKİN Stres ve Yönetim TODAİE Ankara 1993
Bilal SEVİNÇ Yönetici ve Stres Türk İdare Dergisi Yıl 72 Haziran 2000 Sayı:427
Aziz AKGÜL ve Abdülkadir VAROĞLU Stres Yönetimi Türk İdare Dergisi Yıl: 59 Haziran 1987 Sayı: 375
Karl Albrecht Gerilim ve Yönetici Çeviren Semra Yalçın 1979
İlker AKAT, Gönül BUDAK, Gülay BUDAK. İşletme Yönetimi İstanbul Ekim 1994 Beta Basım Yayın Dağıtım A.Ş
Baltaş. A ve Z. Stres ve Başa Çıkma Yolları İstanbul Remzi Kitabevi 1987
İnayet PEHLİVAN İş Yaşamında Stres PEGEMA YAYINCILIK 1.Baskı Mart 2000
GİRİŞ Serdar Karabıyık
İsmail Ergün
Günümüz dünyası, hızlı sosyal ve kültürel dönüşümlerin yaşandığı değişim ve rekabet duygularının yoğun bir biçimde algılandığı, toplumsal ve örgütsel yaşamın bireyi içinden çıkılması pek kolay olmayan bunalımlara sürüklediği bir görünüm taşımaktadır. İnsanlar çalışma yaşamının getirdiği sınırlılıklarla birlikte öteki etkinliklerini dengeli bir biçimde yürütmek istemekte, her şeyden önce yaptıkları işle kendi yeteneklerini de zorlamaktadırlar. Bu nedenle stres sözcüğü giderek günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelmiş, bir çocuktan en üst düzeydeki yöneticiye kadar kullanım alanı bulmuştur.
Bununla birlikte stresin günümüz insanına eskiye kıyasla, daha ağır ve derin sorunlar yaşattığı yadsınamayan bir gerçektir. Çünkü bugün insan fiziksel ve ruhsal açıdan daha fazla tehdit altındadır. Stres insanların hastalanmasına, iş hayatında ise verimlilik azalışlarına neden olan bu nedenle de işletme yöneticilerinin özenle üstünde durması gereken bir kavramdır. Günümüzde bazı işlerin; örneğin polis, itfaiyeci, acil servis doktoru gibi yüksek düzeyde stres doğurduğu doğruysa da, az stres yapan yada stres yaratmayan iş bulmak oldukça zordur. Son olarak ekonomide ki dramatik değişmeler, artan yabancı rekabeti, yeni teknolojik buluşlar ve enflasyon gibi nedenler örgütlerde ve insan yaşamında birçok düzenlemeler yapmayı zorunlu kılmıştır. Bütün bunlar stres doğurucu ve arttırıcı etkiler ortaya çıkarmıştır.
Günlük yaşamda bu denli çok kullanılan, birçok düzeyde algılanan stres kavramı bu çalışmada yöneyim ve örgüt bağlamında ele alınmıştır.
STRES NEDİR?
Bazı insanlar stresi, yarattığı migren, yüksek tansiyon, sinir ve ülser hastalıklarından yola çıkarak tanımlarlar. Bazıları ise stresin arttıran değişkenler üzerinde dururlar. İnsanlar arasındaki iletişimsizlik, fazla iş, görev değişiklikleri, hızlı değişim gibi.1
Stres kavramını ilk ortaya atan Hans Selye stresi; organizmanın her türlü değişmeye yaygın tepkisi olarak tanımlamıştır.2 Hans Selye’nin çok yaygın olarak kullanılan bu tanımına göre stres, memnuniyet verici olup olmadığına bakılmaksızın her türlü isteme bedenin uyum sağlamak için gösterdiği yaygın tepkisidir.3 Selye’nin bu tanımındaki bazı özelliklerin açığa kavuşması gerekmektedir. İlk olarak stres bedenin bir tepkisidir. Bunun anlamı; stresin fizikse4l bir durum olması ve fizyolojik bir tepki meydan getirmesidir. Bazen psikoloji literatüründe kaygıyla stres eş anlamlı kullanılmaktadır. Kaygı stresi hızlandırır. Fakat stresin kendisi değildir. Stres bedenin olaya yanıtıdır. Stresi başlatan çevresel uyarıcı etkenlere “ stres yapıcı, stres kaynağı = stresör” denir. Bir stres yapıcı nedendir. Stres ise fizyolojik etki ve sonuçtur. Stresle ilgili olarak yapılan ilk çalışmalarda stres insan davranışının bir boyutu olarak ele alınmış ve temel olarak “ distress – yıkıcı stres “ üzerinde durulmuştur. Araştırma sonuçları bazı bireylerin stres karşısında zayıf duruma düşüp ciddi hastalıklara yakalanmalarına karşılık, bazıları için stres performanslarını arttıran bir etken “ eustress – yapıcı stres “ olmuştur. Stres bu boyutta, organizma tarafından bir tehdit olarak yorumlanan uyaranlara organizmanın psikolojik tepkilerinin toplamıdır.4
Olumlu stres olumlu sonuçlar yaratır. Kaygı yerine zor bir amaca ulaşırken bireyi yaratıcılığını kullanmaya yönelten, kişiye doyum ve yaşama sevinci veren strestir. Olumsuz stres ise, bireyin kendine güvenini kaybetmesine neden olan, yetersizlik duygularına sevk eden, çaresizlik, umutsuzluk ve hayal kırıklığı yaratan strestir. Olumsuz stresin örgütsel yaratıcılığı öldürücü etkisi de vardır.
Iwancevich, Gibson ve Donally’nin geliştirdiği ve günümüzde en çok kullanılan tanıma göre stres bireysel farklar ve psikolojik süreçler yolu ile gösterilen uyumsal bir davranım olup, kişi üzerinde aşırı psikolojik veya fiziksel baskılar yapan herhangi bir dış ve iç hareket, durum ve olayın organizmaya yansıyan sonucudur.5 Stres tanımında şu özelliklerin bulunması gerekir.
İlişkisel olmalı
Bireysel farklılıkları dikkate almalı
Stresin kaçınılmaz ve gerekli olduğu dikkate alınmalıdır.
STRES KAYNAKLARI VE SONUÇLARI
STRESLER NEDENLERİ
AİLE STRESLERİ ·1 Ailenin kendi bireyleri için olan beklentileri
·2 Aile ve iş problemleri ile uğraşmak ihtiyacı
·3 Aile düzenindeki bozukluklar
ŞAHSİ STRESLER ·1 Kendi kendini açığa çıkaran baskılar
·2 Tereddüt içinde olmak
·3 Yaşlanma
SOSYAL VE DİĞER ÇEVRE STRESLERİ ·1 Hukuki düzenlemelerin artış seviyesi
·2 Siyasi gelişmeler
·3 Ortamda meydana gelen daimi değişme
ÖRGÜT İLE İLGİLİ STRESLER ·1 Rol çatışması
·2 İşin özelliği
·3 Teşkilattaki yerleşme düzeni
·4 Teşkilat desteğinin olmaması
·5 Ücret ödeme politikaları
·6 İş akışının tasarımı
·7 Teşkilattaki karar alma süreci
Şekil KAYNAK : Heather R.Sailer et all.Stress Management July – August 1982 s. 36
STRES REAKSİYONLARI
TEPKİ ÇEŞİDİ ORTAYA ÇIKIŞ BİÇİMİ
SUBJEKTİF TEPKİLER Depresyon, bıkkınlık ve tatmin olmama
DAVRANIŞSAL TEPKİLER Aşırı yemek yeme, içki ve sigara içme, saldırgan davranış, ilaç müptelası olma
DUYGUSAL TEPKİLER Dikkatini toplayamama, karar verememe, unutkanlıklar ve tenkitlere aşırı hassasiyet
FİZYOLOJİK TEPKİLER Kan şekerinin artması, kan basıncı ve kalp atış hızının artması, ağız kuruması, baş ağrıları, ülser, göz bebeğinde büyüme
ÖRGÜT İLE İLGİLİ TEPKİLER Göreve zaman zaman gelmeme, verimsizlik yüksek iş gücü devir hızı, kötü çalışma atmosferi, iş tatminsizliği, yüksek kaza oranı.
Şekil KAYNAK : Heather R.Sailer et all.Stress Management July – August 1982 s. 37
Konuyu yönetim ve örgütsel bağlamda ele aldığımızda, örgütteki iş görenlerin ve yöneticilerin örgütsel stres kaynaklarını ayrıntılı şekilde incelememiz gerekmektedir.
ŞEKİL:Makro Düzeyde Örgütsel Stres Kaynakları
İş görenin örgütsel stres kaynakları içerisinde işlevsel çevre büyük rol oynamaktadır. Örgütün işlevsel çevresini örgütle ilgili üç yapı oluşturur. Bunlar görev, yetke ve üretim yapılarıdır.
GÖREV YAPISINA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
Aşırı iş yükü, işin sıkıcı olması, ücret yetersizliği
Yükselme olanağı, çalışma saatlerinin uzun olması, çalışma koşulları
YETKE YAPISINA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
Karar verme, karara katılma, yetkilerin yetersiz oluşu
Sorumlukların verdiği endişe, değerlendirmede adaletsizlik, yöneticilerin teşvik etmemesi
ÜRETİM YAPISINA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
Zaman baskısı, araç – gereç yetersizliği
Yeteneklerin işin gereklerine uygun olmaması, çalışmaların karşılığını alamamak
İş görenlerin örgüt içinde işlevsel çevresinin dışında bir de toplumsal çevresi vardır. Toplumsal çevrenin iş görenden istediği eylem ve işlemler iş görenlerle ilgili diğer bireylerin beklentileri ile biçimlenir. Toplumsal çevrenin yaptırım gücü gelenek ve göreneklerle, toplumsal baskıdan kaynaklanır. Örgütün toplumsal çevresi kültürel yapı, kümeleşme yapısı ve rol yapısından oluşur.6
KÜMELEŞME YAPISINA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
İş ortamında huzursuzluk, ast – üst ve iş arkadaşları ile anlaşmazlık, toplusal desteğin düzeyi
İş yerinde dedikodu yapılması, yaranma ve dalkavukluğun yarattığı huzursuzluk
ROL YAPISINA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
Rol çatışması, iş gerekleri ile kişilik uyumsuzluğu, rol belirsizliği
KÜLTÜREL YAPIYA İLİŞKİN STRES KAYNAKLARI
İş ortamında görüş farklılıkları, iş çevresinde ortak değer ve normlara uyum
Statü düşüklüğü, moral ve doyum düşüklüğü
Stresle ilgili çeşitli hastalıklar işyerlerinde hem örgüt hem de bireyler için ağır bir bedel ödenmesini gerektirmektedir. İş stresi aşağıdaki belirtilerin olumsuz sonuçları nedeniyle iş verenlerin önemli harcamalar yapmasını gerekli kılmaktadır.7
ü Verim düşüklüğü, işe devamlılık, sağlık sigortası ödemelerinin artması
ü Personel devri, personel tazminat talepleri, hırsızlık ve sabotaj
Stres bireyler için ağır sonuçlar doğurmaktadır. Yakın geçmişte yapılan araştırmalar stres ile sağlık arasında önemli ilişkiler bulunduğunu göstermiştir. Stresin yaşamın kaçınılmaz bir parçası olmasına karşın, tıbbi araştırmalar aşırı stresin bireyin hastalıklara karşı direncini azalttığı, zihinsel ve fiziksel hastalık olasılığını arttırdığını saptamıştır. İş stresi kalple ilgili sorunlar, ülser, uyuşturucu, sigara, alkol kullanımı gibi sağlık sorunları başlatabilir.8
Strese bağlı hastalıklar bir yandan örgütlerde üretim ve verim kayıplarına neden olurken, diğer yandan da yüksek sağlık harcamalarını gerekli kılmaktadır. Bireysel açıdan bakıldığında ise kısa ve uzun süreli hastalıklara neden olabilen iş stresi, kişilerin yaşamlarını yitirmelerine de yol açmaktadır.
STRES KONTROL YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
Stresle başa çıkma veya bir diğer deyişle stres yönetimi, ruh ve beden sağlığını korumak, üretici ve verimli bir yaşa sürdürmek için gereklidir. Stres yönetiminin amacı, stresin bütününden kaçınmak değildir ki bu zaten olanaksızdır. Fakat verimlilik, enerji ve atikliğe doğru olumlu bir güç oluşturmaktadır. Amaç ne çok az ne de çok fazla olan, optimum stres düzeyini korumaktır.9 Stresin tamamen yok edilmesi bireyi pasif hale getirebilir. Bundan kaçınmak için, bireyin belli bir miktar stresi kabullenmesi gerekir. Stres yönetiminde esas sorun, stres kabul edilebilir düzeye nasıl getirileceğidir.
FİZİKİ İDAME STRETEJİLERİ
Stres yönetimi stratejileri içinde muhtemelen en belirgin görülen fiziki idame stratejileri; spor yapmak, diyet ve beslenmeye önem vermek, yeterli miktarda uyumak ve dinlenme faaliyetlerine katılmak şeklinde belirtilebilir. Yeteri kadar uygulandığı takdirde şahsi dengeyi oluşturarak stresi yenme bakımından fiziki yapıyı daha güçlü hale getirir.
Kalp, solunum ve dolaşım sistemlerini çalıştırıcı hareketler birçok insanın daha sağlıklı olmasına yardımcı olur. Ağır ve kolay hareketler yapmak suretiyle bir şahıs kendi bedenini fiziki kabiliyetini geliştirebilir. Kendi dayanıklılığını ve tahammül gücünü arttırabilir. Ayrıca, fiziki hareketler stresli durumlarda oluşan tansiyon ve duyguların dağıtılmasına yardımcı olur. Uygun olmayan beslenme ve diyet sempatik sistem uyarıcılarını doğrudan harekete geçirmek suretiyle veya yorgunluk ve sinirlilik durumunu etkilemek sureti ile günlük strese önemli katkıda bulunur. Akıllıca spor yapmak, sağlıklı diyet, iyi ve yeterli beslenme geleneksel olarak sağlıklı hayatın ilkeleri olarak kabul edilir.
İÇ YARDIM ( KASLARIN DİNLEDİRİLMESİ) STRATEJİLERİ
Bu kategorideki stratejiler olan; kasların dinlendirilmesi, kendi kendine eğitim ve meditasyon uygulamaları sayesinde şahsın kendi kas sistemini kontrol etmesi sağlanır. Her kas kısa süreli olarak gerdirilir ve sonra dinlendirilirken, düzenli olarak derin nefes alınır ve verilir.
Kendi kendine eğitim şahsın pasif yoğunlaşma sayesinde kendi fizyolojisi üzerinde kontrolü sağlar. Bu yoğunlaşma, vücudun belirli organları üzerinde teksif edilebilir. Bir stres yönetim stratejisi olarak meditasyon, dinlendirme stratejisine benzer. Meditasyon teknikleri uyarıcı girdileri sınırlayan ve hareketli bir sembol veya nefes alma gibi sabit bir unsur üzerinde dikkati yoğunlaştıran dinlendirme metodudur.
Kasların dinlendirilmesi için uygulanan bir başka teknik olan biyolojik geri beslemede ( feedback ), çeşitli yardımcı aletler kullanılması suretiyle şahsın çeşitli kas gruplarında hissedilebilir bir rahatlama temin edilmesi istenir.
Bunun dışında kişilik özelliklerinin değiştirilmesi yani mizah ev şakaya yaşamınıza daha çok yer verilmesi, kendinizi başkaları ile karşılaştırmak, stresin avantajlarını kullanmak, kaçınamadığınız stresle yaşamayı öğrenmek gerekir. Ayrıca bedensel hareket, solunum egzersizi, gevşeme(relaxasyon), sosyal kültürel sportif etkinliklere katılma, masaj, dua ve ibadet ve zaman yönetimi de stres yönetim tekniklerindendir.
TEŞKİLAT İLE İLGİLİ STRATEJİLER
Bu stratejiler; stres planı geliştirilmesi, yetki devri, çalışma atmosferinin iyileştirilmesi veya değiştirilmesi, yeni yaklaşımlarla problem çözme ve karar alma faaliyetleri, hedeflerin belirlenmesi, zaman yönetimi, teşvik tedbirleri, işin yeniden tasarımı, çatışma yönetimi ve kendi kendine değerlendirme tedbirlerini ihtiva eder. Bir stres planının geliştirilmesi şu adımların neticesinde oluşur:
Kendi stres belirtilerini bilmek.
Hissi ve zihni dengenin sağlanması için alternatifler geliştirmek.
Bedende fiziki dengenin sağlanması için alternatifler geliştirmek.
Problemlerin çözümünü temin edecek bir faaliyet planı geliştirmek.
Yetki devri stres yönetim metodları içinde çok önemli bir yer tutar. Bu teknik, yöneticiler tarafından en fazla kullanılan stres yönetimi uygulamasıdır. İşle ilgili bazı yetkiler devredilmek sureti ile yönetici, kendi iş yükünü azaltırken stresi azaltma imkanı da doğmuş olur. Çalışma ortamının seçimi ve değerlendirilmesi diğer bir stres yönetim stratejisidir. Bu tamamen şahsın kontrolünde olmamakla beraber, iş seçimi ve ilave görevlerle ilgili olarak şahsi kontrol sağlanabilir.
Yeni yaklaşımlar kullanarak problem çözme ve karar verme; zihni düşünme kapasitesi ve sezgi kullanılarak bulucu problem çözme ve karar verme faaliyetini ihtiva eder. Yeni yaklaşımlar hayatın bütün zorluklarının üstesinden gelmeyi ve analitik düşünce tarzını geliştirmeyi sağlar. Bir şahsın kendini değerlendirmesi, hedef belirlemesi ve zaman yönetimin uygulanmasını gerektirir. Birbirini takip eden adımlar sayesinde hedefe belli bir zaman periyodunda ulaşılmaya çalışılırken, şahsi iş yoğunluğundan kaynaklanan baskıyı azaltabilir.
Çatışmanın bir kriz haline dönüşmeden önlenmesi stresli durumların yönetimi için uygun bir yoldur. Devamlı ateşi söndürmeyi yeğleyen yönetici çok stresli bir ortamda çalışır. Diğer taraftan olayları önceden tahmin ederek değerlendiren ve sıkışmadan çözüm bulmaya çalışan yönetici daha az personel stresi ile karşılaşır. İşin yeniden gözden geçirilmesi ve rollerin yeniden tanımlanması stres ve mücadele etmede müessir stratejilerdir. Özel bir rol belirleme stratejisi olarak her rol göndericinin beklentilerini bir listesinin kişinin elinde bulundurulması sağlanabilir. Bu listede odak kişinin beklentileri ile bütünleştirildikten sonra çatışmaların ortadan kaldırılmasında kullanılabilir.10
DIŞ YARDIM STRATEJİLERİ
Stres yönetim stratejilerinden ilki için şahsın bizzat kendisinin rol alması gerekmektedir. Ancak bu arada şahıs psikolog ve psikiyatristlerden bazı yardımlar alma durumunda olabilir. Böyle tedavi ve yardımlar arasında psikoanaliz, stres ile ilgili istişare, geliştirme programları ve davranış değişikliği teknikleri sayılabilir.
Psikoanalizler, tansiyonların veya daha evvelki olaylar neticesinde oluşan anlaşmazlıkların mevcut davranma, etkileme şeklini belirtmeye yöneliktir. Yapılan bir araştırmada psikoanalizlerden sonra, üst kademe yöneticileri işlerinin daha iyi gittiğini ve tatminin arttığını belirtmişlerdir.
Geliştire programlarına eğitim seminerleri, eğitim toplantıları veya diğer programlar dahil edilebilir. Bu programlar işten beklenen başarının arttırılması, kuruluşun ve personelin gelişmesine yönelik olmalıdır. Eğer yönetici, işin özellikleri, şahıslar arası ilişkilerin biçimi ve stresle mücadeleyi bilirse, yönetimle ilgili bazı stresler önlenir. Davranış değiştirme teknikleri “ davranışları değiştirerek yaklaşım ve algılamalar değiştirilebilir” görüşünden hareketle geliştirilmiştir. Davranış değiştirmeye yönelik teknikler, şartlandırma, davranış düzenleme ve kaçınma terapisidir.
Bunun dışında birçok büyük örgüt, iş yerinde neşeli bir ortam yaratmanın önemini kavramış olmalarından dolayı iş görenler arasında mizah ve şakanın kullanılmasını teşvik etmektedirler. Kodak şirketi NewYork’ ta bulunan fabrikasında bir mizah odası oluşturmuştur. Bu odayı komedi filmleri ve stres atmaya yarayan çeşitli oyuncaklarla donatmışlardır. Yapılan araştırmalarda iş yerinde mizahın ve insanları güldüren etkinliklerin arttırılması sonucunda, iş görenlerin verimliliklerinin ve sağlıklarının arttığı görülmüştür.11
STRES YÖNLENDİRME STRATEJİLERİ
Strese yönelik stratejiler, sistematik duyarsızlaştırma ve dinamik psikoterapi ele alınabilir. Sistematik duyarsızlaştırma; davranışları kaslarda gevşeme sağlamak ve tansiyonu düşürmek sureti ile, değiştirmeye yarayan bir tekniktir. Bu teknik fobi niteliği kazanan davranışlara yönelik kullanılabilir.
Dinamik psikoterapi ise bir koruyucu stratejidir. Burada şahsın belirli bir stres sebebine gösterdiği tepki stres sebebi hakkındaki bilgisini geliştirmek suretiyle değiştirilmeye çalışılır. Bu teknik topluma karşı konuşmadan korku duyan kişilerde uygulanmıştır.
GRUP DESTEĞİ GEREKTİREN STRATEJİLER
Grup içindeki kişiler için uygulanabilecek stratejiler, kendine güven eğitimi,rol oynama ve grup desteğini sağlama şeklinde sıralanabilir. Kendine güven eğitimi, şahsın öncelikle saygınlığını ve kendi itibarını kendi gözünde arttırmaya yöneliktir. Böylece şahıs kendisini olumlu ve verimli görmeye başlar. Rol oynama kendine güven davranışını arttırmaya yönelik uygulama sağlayan bir teknik olarak kullanılır.
Grup desteği sağlama tekniği, stresle mücadele için çok etkili bir imkan sağlar. Fakat bu teknik beraberinde hayat tarzında büyük değişmeleri getirir. Bu teknik ayrıca duygu ve düşüncelerimizi diğerlerine söyleyerek stresi azaltma yönünden oldukça faydalıdır.
OLUMSUZ STRATEJİLER
Stresle mücadele de kullanılabilecek son grup stratejiler, alkol, sigara ve ilaç kullanma şeklinde sıralanabilen olumsuz uygulamalardır. Bu olumsuz stratejilerin tercihi, psikolojik ve fizyolojik bağımlılık yanında büyük sağlık risklerine sebep olmaktadır. Sonuçta stres kaynağı ile mücadelede yetersiz kaldığı gibi problemlerin artması yönünde etki yaratmaktadır.
ÖRGÜTSEL STRESİN AZALTILMASINDA YÖNETİCİLERE DÜŞEN GÖREVLER
Örgütün verimliliğine ve yöneticilerin bireysel mutluluğuna etki yapabilen etkenlerin en önemlilerinden birini de yöneticilerdeki stres düzeyi oluşturmaktadır. Stres yöneticilerin başarısını da olumlu veya olumsuz etkileyebilmektedir. Stresini kontrol altına almayı başaramayan yöneticiler, kendileri kadar yönetiminde bulunan kişilerin de mutsuz olmasına ve strese girmelerine neden olabilmektedir. Zamanını iyi yönetebilen, liderlik vasıflarına sahip olan ve örgüt içerisinde güçlü bir iletişim sağlayabilen yöneticiler diğer yöneticilere göre daha az strese girmektedirler.
Yöneticilerin; işi zenginleştirerek düzenleme, destekleyici bir örgüt iklimi yaratma, rol çatışmalarını önleme, örgütsel rolleri daha açık duruma getirme, fiziksel düzenlemeler yapma, iş yükünde dengeyi kurma, iletişimi güçlendirme, çalışanları teşvik etme ve karalara katılmasını sağlama gibi bazı stratejileri kullanarak hem kendilerini hem de personelin iş stresi ve örgütsel stres düzeyini en aza indirgemeleri olanaklıdır.
Bu bağlamda yönetici kadrolarında görev alacak kişilerin seçiminde, stresle başa çıkabilme yeteneği de test edilmelidir. Yüksek düzeydeki stres örgütsel verimliliği ve yöneticilerin başarısını olumsuz etkileyebilmektedir. Bu sebeple stres düzeyini en aza indirgeyecek önlemler etkili bir şekilde alınmalıdır. Bu amaçla stresle ilgili danışma birimleri kurulmalı ve etkinleştirilmelidir.
Etkili yöneticiler verimliliği yalnızca kısa dönemde istemez, sağlıklı doyumlu iş görenlerin örgütün uzun dönemli yararları için yaşamsal olduğunu bilirler. Yine başarılı yöneticiler optimal iş stresinin verim için gerekli olduğunu farkındadırlar. Bunun için yeni personelin işe uyumunun sağlanması ve bütünleştirilmesi çok önemlidir.
İş görenlerin aşırı stres altında kalmalarını önleyecek bazı öneriler aşağıda yer almaktadır.12
Örgütte çalışmak için yeterince çekici bir ortam sağlayarak doyumu yükseltmek ve hareketliliği azaltmak.
Rol çatışmaları ve rol belirsizliğini en aza indirmek için olabildiğince açık ve uyumlu rol beklentileri sağlamak.
Örgütte değişme ve süreklilik arasında iyi bir denge kurmak.
Çalışanları sürekli destekleyerek teşvik etmek, personelin gereksinimlerini karşılayarak onları değerlendirmek, çalışanlar arasında grup çalışmalarını desteklemek ve gruba bağlılığın sağlanmasını teşvik etmek.
Bütün çalışanlara, onların karalarında etkili olacak fırsatlar sağlamak.
Stres içindeki iş görenler için stres yönetim hizmetlerini desteklemek.
Bütün çalışanlar için stres kaynaklarının neler olduğunu öğrenme ve mücadele etme fırsatları sağlamak.
SONUÇ:
Stres yaşamımızın her aşamasında, her ayrıntısında bazen sık bir şekilde bazen de nadir olarak ortaya çıkmaktadır. Stresin ortadan kaldırılması gerçekte hayatın bizzat kendisini ortadan kaldırmak anlamına gelir.
Stresi ortadan kaldırmak bir bakıma, hiç güzel bir şehri ziyaret etmemek, yeni hiçbir faaliyete katılmamak veya hiç rüya görmemek anlamına gelir. Öyleyse stresle yaşamayı öğrenmek, onu kontrol altına alarak yıkıcı etkilerini en aza indirmek ve yapıcı yönde kullanmak gerekir. Bu yüzden örgütsel kurum ve kuruluşlar stres yönetim tekniklerini geliştirmeli ve uygulama alanını da yaygınlaştırmalıdır.
Stresle mücadele edebilmek için veya stresi yönetmek için; stresin ne olduğu, sebep ve sonuçlarının neler olabileceği ve stresi yenebilmek için neler yapılması gerektiği açıkça belirlenmelidir.
Etkili bir stres yönetimi; şahsın fiziki ve zihni dengesini sağlar, problem çözme ve karar verme yeteneğini arttırır, iş tatminini kolaylaştırır ve iş görenlerin verimliliğini arttırır.
Stres yönetiminin organizasyona sağlayacağı faydalar ise, tıbbi harcamaların azalması, işe gelmeme ve işten ayrılma davranışlarının azalması, daha iyi karar verme sistemi, olgun bir çalışma atmosferi ve yüksek verimlilik şeklinde sıralanabilir.
KAYNAKÇA :
Halil Can Organizasyon ve Yönetim. Adım yayıncılık ANKARA Eylül 1992
Yücel ERTEKİN Stres ve Yönetim TODAİE Ankara 1993
Bilal SEVİNÇ Yönetici ve Stres Türk İdare Dergisi Yıl 72 Haziran 2000 Sayı:427
Aziz AKGÜL ve Abdülkadir VAROĞLU Stres Yönetimi Türk İdare Dergisi Yıl: 59 Haziran 1987 Sayı: 375
Karl Albrecht Gerilim ve Yönetici Çeviren Semra Yalçın 1979
İlker AKAT, Gönül BUDAK, Gülay BUDAK. İşletme Yönetimi İstanbul Ekim 1994 Beta Basım Yayın Dağıtım A.Ş
Baltaş. A ve Z. Stres ve Başa Çıkma Yolları İstanbul Remzi Kitabevi 1987
İnayet PEHLİVAN İş Yaşamında Stres PEGEMA YAYINCILIK 1.Baskı Mart 2000
