Genelde eserlere, o eserlerin beslendiği kaynakların dili yansır. Risâle-i Nur dili için de aynı şeyi söylemek mümkündür. Risâle-i Nur müellifi kimin taliminden geçmişse, kimden ders almışsa, ne ile yoğrulmuşsa, eserlerinde kullandığı dilin de onlardan nebean edip çıkması gayet tabiîdir. Ben Resul-i Ekremin dersiyle ve Kurân-ı Hakimin talimiyle anladım ki 1 diyen Bediüzzaman, manen dersinden ve taliminden geçtiği kaynakları açıkça belirtmektedir. Demek ki Risâle-i Nur Kurânî ve Nebevî terminolojiyi kullanmıştır.
Risâle-i Nur dilinin omurgasını Kurâna ve sünnete ait kelime, kavram ve terimler oluşturmaktadır. Çünkü Risâle-i Nurun izah ve ispat ettiği ve üzerinde tahşidat yaptığı ana konular, Kurânın ve Resul-i Ekremin de (asm) üzerinde en çok durduğu ve bahsettiği tevhid, haşir, nübüvvet, adalet ve ibadet gibi konulardır. Meselâ bunlardan haşir konusu neredeyse Kurânın üçte birisini teşkil etmektedir. Hz. Peygamberin de (asm) tevhidden sonra en büyük dâvâsı haşir ve ahiretin izah ve ispatı olmuştur. Dolayısıyla bu son derece önemli ve derin meselelerin mütekâmil anlamda izah ve ispatı ancak o konulara ait kelime ve kavramlarla mümkün olacaktır. Kurân ve sünnetle hemhal olan Said Nursînin düşüncesinde ve yazılmasına vesile olduğu Risâle-i Nur dilinin merkezinde bu kavramların yer alması adeta kaçınılmaz olmuştur.
Nursînin devamlı okuduğu ve özel bir önem atfettiği Cevşenül-Kebir, Hz. Peygamberin (asm) harika bir münacatıdır. Cevşenül-Kebir Cenâb-ı Hakkı bin bir ismiyle tavsif ve tarif eder. Yani baştan başa tefekkürî bir esmaül-hüsna dersidir. Ondaki tefekkürî ruhun esma kalıplarıyla, esma kelimeleriyle Risâle-i Nur diline nüfuz etmemesi düşünülemez. Kurân Arş-ı Azamdan, İsm-i Azamdan ve her ismin mertebe-i azamından geldiği gibi, Hz. Peygamber de (a.s.m.) bütün isimlerin mertebe-i azamının mazharıdır. 2 Bütün bu kudsî kaynaklardan beslenen Risâle-i Nur dili de baştan sona esmaül-hüsna ile örülmüş, onunla boyanmış ve onu ders vermektedir. Meselâ 30. Lema olan İsm-i Azam risâlesi Hz. İmam-i Alinin İsm-i Azam olarak kabul ettiği Ferd, Hay, Kayyum, Hakem, Adl, Kuddüs isimlerini derinlemesine tefsir etmektedir. Risâle-i Nurda tevhid ve haşir gibi konuların da esma ile izah ve ispat edildiğini görmekteyiz. Kâinat da bin bir İlâhî ismin yansıdığı büyük bir aynadır. Bu büyük aynanın küçük bir özeti olan insan ise kâinatta tecellî eden İlâhî isimlerin odak noktasıdır. Risâle-i Nur geliştirdiği dil ile Allah-insan-kâinat münasebetlerini bize anlatmaktadır. Varlık dünyasının dilini keşfederek onu konuşturmakta, onun (varlık dünyasının) bin bir dille Yaratıcıya nasıl tanıklık ettiğini açıklamaktadır.
Kâinattan Yaratıcısını soran bir seyyahın gözlemlerinin anlatıldığı Âyetül-Kübra risâlesinde her bir varlığın nasıl dile geldiğine bu risâlenin sayfaları arasında gezinince şahit oluyoruz. Kâinattaki her bir unsur marifetullahı ders veren, Allahı tanıtan sayfalar olarak açılır önümüze. Kâinat baştan başa okunabilir büyük bir kitaba inkılâp eder. Hal dili kal (konuşma) diline dönüşür risâle sayfalarında:
.en başta, göklerin nur yaldızlanan o güzel yüzü görünür: Bana bak, aradığını sana bildireceğim der. O da bakar görür ki 3
Sonra, o seyahat-i fikriyeye alışan o mütefekkir misafire, küre-i arz lisan-ı hâliyle diyor ki: Gökte, fezada, havada ne geziyorsun? Gel, ben sana aradığını tanıttıracağım. Gördüğüm vazifelerime bak ve sayfalarımı oku. O da bakar, görür ki: 4
Sonra dağlar ve sahralar, seyahat-ı fikriyede bulunan o yolcuyu çağırıyorlar, sayfalarımızı da oku diyorlar. O da bakar görür ki 5
Sonra o yolcu, dağda ve sahrada fikriyle gezerken, eşcar ve nebatat âleminin kapısı ona açıldı. Onu içeriye çağırdılar: Gel dairemizde de gez,yazılarımızı da oku dediler. O da girdi, gördü ki 6
Sonra, seyahat-i fikriyede bulunan o meraklı ve terakki ile zevki ve şevki artan dünya yolcusu, bahar bahçesinden bir bahar kadar bir güldeste-i marifet ve iman alıp gelirken, hayvanat ve tuyur âleminin kapısı hakikatbin olan aklına ve marifetaşina olan fikrine açıldı. Yüz bin ayrı ayrı seslerle ve çeşit çeşit dillerle onu içeriye çağırdılar. Buyrun dediler. O da girdi ve gördü ki 7
Ve hakezâ Böylelikle Âyetül-Kübra risâlesinde Said Nursî bizi kâinatın diline aşina kılmakta, varlık kelimeleriyle yazılan bu dev levhalarda marifetullah dersleriyle baş başa bırakmaktadır. Okuyup tefekkür edelim diye. Bununla da yetinmez Said Nursî. Elimizden tutup bizi varlıkların esası olan zerreler âlemine götürür, onlarla tanıştırır, onların dilini de öğretir bize. Sözler isimli kitabının 30. Sözün İkinci Maksadında tam on sayfalık bir bahis açar zerreler dünyasına. O küçücük dilleriyle ve küçük dünyalarıyla büyük hakikatlerden haber verdiklerini öğretir bize. Abesiyet esasına dayanan felsefenin kara gözlüğüyle bakıldığında tesadüfe bağlı anlamsız hareketler olarak görülen zerrelerin hareketleri gerçekte yaratıcılarının varlığını ve birliğini binler diller ile haykıran, hikmetli, anlamlı, düzenli, görev aşkından gelen dönüşümler olduğunu fısıldar kalp ve fikir kulağımıza.
Zerre Risâlesi Sebe Sûresinin 3. âyetinin bir tefsiridir. Daha doğrusu bu âyette geçen zerre kelimesinin yorumudur. Said Nursînin ifadesiyle Şu âyetin pek büyük hazinesinden bir miskal zerre miktarında, yani zerre sandukçasında olan cevheri gösterir. 8 Âyetül-Kübra Risâlesi de İsra Sûresinin 44. âyetinin kâinat aynasında karşılık bulan yorumudur. Haşir Risâlesi olan 10. Söze baktığımızda burada da Rum Sûresinin 50. âyetinin kâinat ile ve Esma-i Hüsna ile bağlantılarının kurularak yorumlandığını görmekteyiz. Bu, çok orijinal, çok farklı, alışılmışın dışında bir metottur, bir keşiftir. Allahın kâinat kitabındaki âyetleriyle Kurân âyetleri arasındaki uyumu ortaya koyan bir metod, bir okuma biçimi. Kurândaki hakikatlerin kâinata nasıl kök saldığının gözler önüne serilmesidir. Kurânın bahsettiği gerçekleri, kâinat kitabının şahitliğinden mahrum bırakmama çabasıdır. Bu, gerçekten yeni bir yaklaşımdır. Risâle-i Nurları, Arapçaya tercüme eden değerli ilim adamı İhsan Kasım Salihinin tabiriyle Kâinatı okumada yeni bir dildir. (Fasta 27-29 Nisan tarihleri arasında yapılan sempozyumdaki konuşmasından.)
RİSÂLE-İ NUR DİLİ ANLAŞILMAZ MIDIR?
Risâle-i Nur herkesin her bir meselesini tam olarak anlayamadığı, fakat hiçbir okuyucunun da istifadesiz kalmadığı enteresan bir eserdir. Yani herkesin düzeyine göre istifade ettiği, fakat önyargısız ve samimî bir yönelişle daha çok istifade ve istifaza edebildiği bir kaynaktır. Ele aldığı meselelerin derinliği ve inceliği, bu derinlik ve inceliğin gerektirdiği kelime ve kavram haritası ilk başlarda bizi şaşırtabilir, alışılmışın dışında bir metinle karşı karşıya olduğumuzu bize hissettirebilir. Hemen her risâle okuyucusunun ilk muhatabiyetlerde yaşadığı şeylerdir bunlar. Fakat, bütün bunlar geçicidir, yeter ki, okuyucu kararlı ve samimî olsun. Biraz gayret, biraz kafa yorma, biraz bu hakikatlerle hemhal olma bu anlaşılmaz denilen problemi kolaylıkla aşmamıza vesile olacaktır. Bu tanışma evresi bu şekilde aşıldıktan sonra risâle diline bir muhabbet oluşur içinizde ve artık onu bırakmak istemezsiniz. Çünkü bir kere onun tadına varmışsınızdır. Ondaki hakikatlerin manevî bünyenizin zarurî gıdaları olduğunu bizzat tecrübe etmişsinizdir. Artık onlar, aldıkça lezzet veren besinlere dönüşür. Aklın, kalbin, ruhun ve birçok lâtifelerin manevî gıdaları, iman hakikatlerinde bulunmaktadır. Risâle-i Nur ise iman hakikatlerinin izahıdır.
Elbette risâlelerde havassı ilgilendiren, onlara hitap eden çetrefilli konular da yok değildir. Elbette bu gibi konuları ortalama bir okuyucu anlamakta zorlanabilir. Risâlelerin sadece bize hitap etmediğini bilmemiz ve kabullenmemiz gerekir. Eğer havassa ait konulara da talipsek bu da imkânsız değildir. Daha çok meşguliyetle ve anlama çabalarına hız vermekle buna ulaşmak mümkündür. Risâle-i Nurun bir özelliği de tedrisine aldığı ami bir okuyucuyu âlim derecesine çıkarmaktır. Risâle-i Nur mektebine ami girip âlim çıkan insan sayısı az değildir. Meselâ ümmî iken âlimlerin işini gören ve Kurân hakikatlerine karşı bir şehrin (Ispartanın) uyanışına sebep olan Adilcevazlı Bekir Ağa bunun en belirgin örneklerinden birisidir. 9
Özellikle Eski Said dönemine ait Muhakemat, İşârâtül-İcaz ve kısmen Mesnevî-i Nuriye gibi eserleri bu zor anlaşılan gruba dahil etmek mümkündür. Bu eserlerin anlaşılmaz olduklarını, bu sebeple okuyucu bulamayacağını ve zayi olup gideceklerini düşünen ve buna üzülen iyi niyetli insanların var olduklarını biliyoruz. Hatta bu konudaki kaygılarını Eski Said döneminde Bediüzzamana bir şekilde ilettiklerini, yine Bediüzzamanın beyanlarından öğreniyoruz. Said Nursînin bu konuyla ilgili söyledikleri de enterasandır:
Malûm olsun ki, bana deniliyor: insanlar diyorlarmış ki; onun eserlerinin çok yerlerini anlayamıyoruz. Böyle kalırsa, bu eserlerin zayi olmasından korkulur.
Ben de derim: Her şeyin anahtarı elinde olan Cenâb-ı Hakkın izniyle inşallah zayi olmayacaklardır. Ve bir zaman gelecek ekser dindar mütefekkirler onları anlayacaklardır. Çünkü bu risâlelerdeki ekser meseleleri nefsimle tecrübe ettim. Furkan-ı Hakîmin bana ita etmiş olduğu ilâçlardır. Bununla beraber mümkündür ki, sair insanlar, benim bitamamiha anladığım gibi anlamasınlar.
Hem de ben sünûhât-ı kalbiyemde, izahat için tasarruf yapmıyorum ki, tahririnden gelen acz ve tağyirinden gelen havf dolayısıyla ancak kalbime doğduğu gibi yazıyorum. 10
Özellikle, Ve bir zaman gelecek, ekser dindar mütefekkirler onları anlayacaklardır cümlesi, havas tabaktasına bakan entelektüel bir birikimin risâlelerde mevcut olduğunu, bu derinliğin onlar tarafından fark edileceğini müjdelemektedir.
Uzun zamandır gerçekleştirilen ve artık bir gelenek halini alan Uluslar arası Bediüzzaman Sempozyumları bu müjdenin tahakkuku noktasında atılan önemli adımlardır. Gerek İslâm dünyasından, gerekse Avrupa ve Amerikadan bu sempozyumlara katılıp tebliğler sunan mütefekkirler risâlelerdeki bu entelektüel mirası keşfedip insanlığın yararına sunmaya çalışmaktadırlar. Aslında risâlelere muhatap her insan tabakası, avam olsun havas olsun, sanki risâlelerin sırf kendilerine hitap ettiğini, asıl muhatabın kendileri olduğunu zannederler. Bir aydın, entelektüel bir nazarla risâleleri incelediğinde risalelerin gerçek muhatabının avam değil havas olduğu çıkarımında bulunabiliyor. Bediüzzamanın yazdıkları ve yaptıkları avamî ve umumî şeyler değildir. Avamı ve umumu da hiç şüphesiz ki derinden ilgilendiren, ama son derece hususî şeylerdir; bir silkiniş, diriliş ve var oluş projesidir. O yüzden Bediüzzamanın asıl muhatapları havastır. Bediüzzaman heves için değil, havas için yazmıştır ve yaşamıştır. 11
Bir entelektüelin penceresinden bakınca bu tesbit yanlış değildir. Risâle-i Nur dilinin kuşatıcılığını ve ihtişamını da belki ancak bu entelektüel bakışla fark etmek mümkündür. Bediüzzaman ancak âlim, arif ve hakîm figürlerinin özelliklerini üzerinde barındıran bir kişinin yapabileceği bir şey yapmıştır. İki dil geliştirmiştir. Birinci dil, kendine mahsus geliştirdiği Türk dilidir. Bu Türkçe bugün Türkiyede hiç kimsenin vakıf olmadığı, ama en fazla vukufiyet kesbetmeye ihtiyaç hissettiğimiz muhteşem ve muazzam bir Türkçedir; hem etimolojik, hem linguistik, hem de semantik yapısı açısından sadece Bediüzzamana mahsus, sembolik ve metaforik yapısı açısından son derece derin ve zengin bir dildir ve Türkçenin bir anıt-eseri, şahikasıdır.
Bediüzzamanın Türkçenin bir anıt-eserini, bir şahikasını ortaya koymasını sağlayan asıl şey, kurduğu ikinci dildir. Birinci dil vasıtadır; ikinci vasata aittir. Bu iki dil birbiriyle kopmaz bir irtibat halindedir; biri olmadan öteki de olmaz ve var olamaz. Bu ikinci dil, bütün bir İslâm medeniyeti birikimini, münhasıran da tefsir, hadis, akaid, fıkıh, kelâm, tasavvuf, felsefe, tarih, gramer, mantık, lisan gibi ilimlerden müteşekkil bütün bir İslâm düşüncesi geleneğini harekete geçirerek kurulmuş bir dildir. Dünya ve hayat tasavvurumuzun kaynağını oluşturan kavramlarımızın İslâmî bir düşünce inşası ameliyesi ile şifrelenerek yeniden deşifre edilme çabasıdır bu.
Medeniyetimizin solmaya yüz tutan dilini, bu dile hayatiyetini kazandıran ruhu, ruh kökünü kavrayabilmek ve yeniden üretebilmek için Bediüzzamanı tanımak zorundayız.12
Bu coğrafyalarda, avam olsun havas olsun, bütün bir İslâm toplumunun ait oldukları medeniyet ve İslâm düşünce mirasıyla bağları koparılmıştır. Nesiller kendi medeniyetlerine, kendi kutsallarına yabancılaştırılmıştır. Bir aydınımız, Risâle-i Nur dilinin koparılan bu bağları yeniden nasıl başarıyla tesis ettiğini, bu dilin kutsalın mânâsına tercümanlık etme noktasında nasıl bir yeteneğe haiz olduğunu mükemmel bir tesbitle şöyle ifade etmektedir:
Said Nursînin dili, mantıkî kurgu ve kavram seçimi ve kullanımı açısından muhteşemdir. 13. yüzyıl Türkçesinin yeni Müslümanlaşan bir toplumun ihtiyaçlarına paralel olarak Arapça-Türkçe birlikteliğine dayalı melez bir nitelik taşıması gibi; Said Nursînin Türkçesinin de İslâmî olan her şeyle bağları koparılmış bir kitlenin bu dil ile bağını yeniden kurabilmek gibi aslî bir sembolik kodu vardır. Bu yüzden de, Ortodoks dil bilimi açısından yanlışlıklar içerse de, amacı açısından son derece fonksiyonel bir niteliğe sahiptir. Bugün bu ülkede İslâm düşünce mirasının dili bir şekilde yaşıyorsa, bunda risale dili öncelikli paya sahiptir. İlahî marifetin bilgisini estetik ve teorik boyutlarıyla soğuran ve bunu sözelleştiren bir dile sahip olan risâle dilinin kutsalın anlamına tercümanlık yapabilme kabiliyeti, kıyaslanmayacak bir seçkinliğe sahiptir. 13
Edip, şair ve düşünce adamı Sezai Karakoçun da Risâle-i Nurun bu topraklarda yaptığı büyük hizmetin avam ve havas üzerinde icra ettiği tesirin derûnîliğiyle ilgili şu tespiti kayda değerdir:
Risâle-i Nurun son derece etkili bir sesi ve üslubu vardır. Bir bakıma, Risâle-i Nur, tek başına, bir İslâm kültürü külliyatıdır. Onun, Anadoluda okumamış insandan aydın insana kadar büyük bir kütleyi yeniden İslâm kültürü ve inancıyla eğittiğini, adeta Anadoluda yeni bir kültür akımı doğurduğunu ve bir kültür savaşına girdiğini görmemek mümkün değildir. 14
Demek ki Risâle-i Nur, okumuş, okumamış her sınıf insanın istifade edebileceği bir dille yazılmıştır. Yoksa yediden yetmişe her yaştan ve her katmandan yüz binlerce insanın Risâle-i Nura yönelişlerini nasıl izah edebiliriz?
Risâle-i Nur avam ve havas herkese hitap eden bir Kurân tefsiri olduğu için Kurânî hakikatlerden herkesin rahatlıkla istifade edebileceği bazı metodları kendi içinde geliştirmiştir. Meselâ Arapça ve Farsça bazı kelimelerin Türkçe karşılıklarını cümle veya paragraf içinde vererek adeta bir iç lügat oluşturmuştur. Bundan maksat hem anlamayı kolaylaştırmak hem de Kurân diliyle bizi tanıştırarak meselenin gerçek kaynağına götürmektir. Daha önce ifade ettiğimiz gibi Kurânî hakikatler ancak Kurânî terminoloji ile gerçek anlamda anlaşılır. Said Nursînin bilinçli ve kastî bir tercihle Kurânî terimleri kullandığı açıktır.
Kurân dilini unutturmamak, muhafaza etmek amaçlanmıştır. İç lügatlandırmaya birkaç örnek:
Sever, muhabbet eder (s. 620)
Gerek, lâzım (s. 621)
Mahir, usta (s. 623)
Tevkif ve durdurma (s. 624)
İstinad eder dayanır (s. 627)
İnce ve dakik (s. 627)
Geniş, vüsatli (s. 508)
Vahşi, hiç şehir görmemiş (s. 508)
Hâlidir, boştur (s. 508)
Hakir, küçük (s. 508)
Nardan, ateşten (s. 508)
Nurdan, ışıktan (s. 508) 15
Said Nursînin kullandığı diğer bir metod da Kurândan aldığı temsil (Analoji) metodudur. Kurân bütün insanlığa hitap ettiği için herkesin anlayabileceği bir şekilde zor ve derin meseleleri temsiller yoluyla anlatmıştır. Temsil ve örneklendirme Kurânî bir metottur. Buna bizzat Kurân bir âyetiyle işaret eder: Anlasınlar diye Allah insanlara misaller verir. (İbrahim Sûresi, 25) Said Nursî de Risâle-i Nurlarda adına Temsilat-ı Kurâniye dediği bu metodu örnek alıp çokça kullanmıştır. Başta Sözler kitabı olmak üzere, Mektubat, Lemalar, Şuâlar gibi neredeyse bütün eserlerinde bu metodu kullanmıştır. Bu metod, en zor ve ancak havassın anlayabileceği en derin meseleleri herkesin istifadesine sunma noktasında çok önemli imkânlar sunmuştur.
Bütün bu risâlelerde bütün derin hakaik, temsilat vasıtasıyla en ami ve ümmî olanlara kadar ders veriliyor. Halbuki o hakaikin çoğunu, büyük âlimler tefhim edilmez deyip değil avama, belki havassa da bildiremiyorlar. 16
Temsillerin Risâlelerdeki rolü çok yönlüdür. Bazen uzak hakikatleri en yakın gösteren bir dürbün, bazen en dağınık meselelerin toplattırıldığı bir vasıta, bazen en yüksek hakikatlere kolaylıkla ulaştıran bir merdiven, bazen gaybî hakikatlere açılan bir pencere olarak karşımıza çıkar. Temsillerin bu fevkalâde kolaylaştırıcı özelliklerinden dolayı imanî ve İslâmî esaslara şuhuda yakın bir iman halini kazandırır insana. Böylelikle akıl ile beraber vehim ve hayal hatta nefis ve heva teslime mecbur olduğu gibi, şeytan dahi teslim-i silâha mecbur olur. 17 Said Nursî, İcaz-ı Kurânın en parlak aynası olan temsilatın şualarının Risale-i Nurun yazılarına da yansıdığını ve bunun kendisi için Allahın bir ihsanı olduğunu söyler.18
SAİD NURSî SADELEŞTİRME İŞİNE NASIL BAKMIŞTIR?
Acaba Risâle-i Nur nasıl yazılmış veya yazdırılmıştır? Kesbî mi, yoksa vehbî bir ilim ile mi yazdırılmıştır? Yoksa hem kesbî, hem de vehbî bir ilim ile mi? Hangisi daha ağır basıyor? Nursî hayatta iken sadeleştirme girişimleri olmuş mudur? Olmuşsa, buna karşı Nursînin tavrı nasıl olmuştur? Bugün Risâle-i Nuru sadeleştirme girişiminde bulunanlar Said Nursînin hayatından veya Risâle-i Nurdan buna cevaz bulabilmişler midir?
Sanırım sadeleştirme tartışmalarını sağlıklı bir neticeye bağlamak için bu soruların cevaplarını kaynağından; yani Said Nursînin hayatından ve Risâle-i Nurdan bulup ortaya koymak gerekmektedir.
Said Nursînin daha gençliğinin erken dönemlerinde İslâma ait seksen-doksan temel kitabı hafızasına alıp ezberlediğini, ayrıca modern çağın fen ve felsefesiyle de meşgul olduğunu Tarihçe-i Hayatından öğreniyoruz. Yani hem pozitif hem de dinî ilimlere vakıf bir şahsiyet olan Bediüzzamanda, kesbî ilim ziyadesiyle mevcuttur. Fakat bununla birlikte bir gerçek daha vardır. O da risâleleri yazdırırken yanında Kurândan başka hiçbir kitabın bulunmadığı gerçeğidir.19 Nursî, kesbî ilmin bu noktada Kurân hakikatlerine ulaşmak için bir merdiven görevi gördüğünü ve sadece bir hazırlık devresi oluşturduğunu belirtir. Risâle-i Nurdaki hakikatlerin ise bundan daha öte bir şey olduğunu, Kurânın mu'cize-i maneviyesinden feyz ve ilham yoluyla alınan nurlar olduğunu bildirir. 20
İlhamat, sünûhat, ihtarat Risâle-i Nurun telifinde ekseriyet itibariyle vuku bulan hallerdir. Said Nursî bu durumu Risâle-i Nurun birkaç yerinde açıkça ifade eder:
Risâle-i Nurun mesaili ilimle, fikirle ve kastî bir ihtiyar ile değil, ekseriyet-i mutlaka ile sünuhat, zuhurat, ihtarat ile oluyor. 21 Hakaika dair mesailde külliyatları ve bazan da tafsilatları sunûhat-ı ilhamiye nevinden olduğundan hemen umumiyetle şüphesizdir, katidir. 22
Hem telif, ihtiyarımız dahilinde değil. 23
İslâmiyete olan hücumları akim bırakan Said Nursî gibi bir müellifi elbette dahi bir müfessir-i Kurân ve onun ilminin vehbi ve vasi olduğuna eserleri olan Nur Risâlelerinin bir hayat boyunca okunmaya lâyık harika bir şaheser olduğuna şüphe edilmez. 24
Risâle-i Nur için Bediüzzaman Kurânın bir mu'cize-i manevisidir der. Bu tanımlama risâlelerde çok zikredilir. Yaklaşık olarak 120 civarında bu tarz ifadeler görülmektedir. Risâle-i Nurlar, Kurân-ı Mu'cizul-Beyanın bu asırda bir mu'cize-i manevisi olan yüksek ve parlak bir tefsiridir. (Nursî, Sözler, s. 716) cümlesi bunun örneklerinden birisidir. Mu'cize-i manevî veya icaz-ı manevî tabiriyle ifade edilmek istenen manevî ve mânâ cihetindeki mu'cizeliktir. Bu ifade Kurânın mu'cize olan manevî ve mânâ cihetinden ilham yoluyla gelen bir kısım mu'cizevî hakikatlar anlamını ifade eder. (Güneşten aynaya yansıyan parıltı ve tecellileri gibi.) Yani Risâle-i Nur beşerî ve kesbî bir ilim ile değil, belki vehbî bir ilim ile yazılmıştır, dolayısıyla beşerî ilmin tasarruf edemeyeceği hakikatlardır. (Risâle-i Nurun Mahiyeti ve Sadeleştirme Meselesi, s. 106. 107)
Belki bu sebepten dolayı Bediüzzaman kendisini Risâle-i Nurun bir talebesi olarak kabul ediyor ve yazılmasına vesile olduğu eserleri tekrar tekrar okuma ihtiyacını hissediyor. Bir yazar kendi yazdığı bir eseri yirmi, otuz, kırk defa okur mu? Bediüzzaman okuduğuna göre bu eserleri kendi fikrinin mahsulü olarak değil, Kurândan gelen hakikatler olarak görüyor demektir. Said Nursî, bâzan bir talebesine Risâle-i Nurdan okuyuvermek nimetini lûtfettiği zaman der ki: Bu benim dersimdir. Ben kendim için okuyorum. Bu risâleyi şimdiye kadar belki yüz defa okumuşum. Fakat, şimdi yeni görüyorum gibi tekrar okumaya ihtiyaç ve iştiyâkım var. 25
Ve yine belki bu sebepten dolayı kendisi dahi Risâle-i Nura tasarruf etmekten, müdahale etmekten çekiniyor, hatta korkuyor: Hem de ben sünûhat-ı kalbiyemde, izahat için tasarruf yapamıyorum ki, tahririnden gelen acz ve tağyirinden gelen havf dolayısıyla Ancak kalbime doğduğu gibi yazıyorum. 26
SADELEŞTİRMEYE BEDİÜZZAMANIN TEPKİSİ
Bediüzzamanın sağlığında sadeleştirme girişimleri olmuş mudur? Olmuşsa, Nursî bunları nasıl karşılamıştır? Bediüzzaman ve Risâle-i Nur konusunda araştırmalara hayatını adamış, bu mevzuda en çok ve sağlıklı belgelere sahip ve yine bu konuda epey eser vermiş olan ve hayatta iken Bediüzzamanı birkaç defa ziyaret etmiş olan Abdülkadir Badıllının sadeleştirme ile ilgili tesbitleri şöyledir: İlk başlarda Hz. Üstad bazı talebelerine risâlelerin tanzim ve cümle dizilişleri vs için bir çok kere izin ve müsadeleri varid olmuşsa da, 1949dan itibaren hem ifadeleriyle hem de davranışlarıyla bu kapıyı kapadığı gibi, aynı tarihlere rastlayan sadeleştirmeye ait bazı niyet ve teşebbüsler karşısında da kesin tutumunu göstermiştir. 27
Mevzuyla ilgili yaşanmış hadiselere bakalım:
1- Bediüzzaman tarafından Nurun manevî avukatı olarak iltifat gören edib ve âlim insan Ahmed Feyzi (Kul) Efendi 1949 yılında Afyon hapsinde Bediüzzamana mektup yazarak Gençlik Rehberini sadeleştirerek yayınlamak arzusunda olduğunu arz edince, Bediüzzaman bu işe razı olmadığını şu cümleyle ifade eder: Ancak o zaman benim imzamı değil, kendi imzanı atarsın. 28
2- Bediüzzaman 1955te talebesi Hüsrev Altınbaşaka Muhakemat isimli eserini Kurân hattıyla teksiri için gönderir. Hüsrev Altınbaşak ise Bediüzzamanın daha önce kendisine iltifaten verilmiş tanzim izinlerine binaen Muhakemat bu haliyle anlaşılmaz diyerek sadeleştirerek mumlu kâğıda basıp Bediüzzamana gönderir. Muhakematın yeni halini gören Bediüzzaman, Hüsrev Altınbaşaka yeni görevler vererek Muhakematın neşrini durdurur. Sonra talebelerini toplayarak, Siz hakem olun. Bakın şurada ben şu mânâyı kastetmiştim, fakat o, bakınız başka şekilde anlamış ve yazmıştır. O halde bu şekilde Muhakemat olarak neşri caiz midir? diye sorar. 29
3- Şu örnek de şair ve edip Necip Fazıl Kısakürek ile ilgilidir. 1952de Necip Fazıl Risâle-i Nurdan bazı metinleri sadeleştirerek Büyük Doğu mecmuasında neşretmeye başlar. Bunun üzerine Bediüzzaman talebelerini harekete geçirerek neşriyatı durdurur.
Bediüzzamanın talebelerinden Ceylan Çalışkan ile Zübeyir Gündüzalp, konuyla ilgili olarak Necip Fazıla uzun mektuplar yazarlar. 33 sayfalık Zübeyir Gündüzalpin mektuplarından bir parçayı iktibas edelim: Şu ince noktayı siz gibi tasavvuf ehline arz ederiz ki; Risâle-i Nur Bediüzzaman Hazretlerinin irade ve ihtiyarı ile telif edilen bir eser değildir. Zaman zaman şedit ihtiyaç sıralarında ihtar-ı Rabbanî ve ilham-ı İlâhî ile yazdırılan Kurân-ı Hakimin yirminci asırdaki bir mu'cize-i maneviyesidir. Bu hüccetli ve aşikâr hakikate nazaran; allâme-i cihan bir müellif dahi, Risâle-i Nurun bir cümlesinde bile değişiklik yapmaya asla cesaret edemez.
Sizin İdeolocya Örgüsü ve diğer yazılarınız da başka muharrirlere benzemiyor. Sizin size has üslûbunuz, okuyucularınız üzerinde bir tesir bırakıyor. Bununla beraber, İdeolocya Örgüsünü bazı kimseler, muğlak, ağır, anlaşılmıyor derler. Bu deyişler üzerine birisi kalksa da, sizin o yazılarınızı,mânâ bozulmasa dahicümlelerde değişiklik ve metin içinde izahata kalkışsa, harika olan üslûbunuzun hassasiyetini büsbütün kaybetmiş olacaktır. Buna katiyyen müsaade etmezsiniz ya Faraza ses çıkarmasanız, o yazılardaki üslûbun ciddiyet ve değeri ile alışkanlık peyda eden bizler hemen itiraz ederiz.
Bir fikr-i beşer yazısındaki değişiklikler, üslûbu tamamen bozarsa; ilham-ı İlâhî olan eserlere beşer fikrinin mahsulü sözler karıştığı zaman, o şaheserlerin ne derece rencide olacağını, izan ve idrakinize havale ediyorum.30
SONUÇ
Risâle-i Nur, Allah, kâinat, insan, hayat, ölüm, vb. gibi en temel meselelere Kurânî bir perspektifle izahlar getiren bir yorumlar külliyatıdır. Bu külliyatın, onu başka eserlerden ayıran, kendine özgü, güçlü bir mantığa ve sağlam bir örgüye sahip, çok fonksiyonel bir dili vardır. Bu dil, bu haliyle güzel, anlamlı ve etkilidir. İnsanı ilgilendiren en temel meseleler ancak böyle bir lisanla ifade edilebilir. Dolayısıyla sadeleştirme anlamında metnin aslına yapılacak bir müdahale onu bozar. Onu o olmaktan çıkarır. Başka bir şey yapar. O şeye de artık Risâle-i Nur demek mümkün olmaz. O derinlik, o halâvet, o tesir, o ruh kaçar, kaybolur. Geriye kuru, yavan, ruhsuz, zevksiz kelimeler yığını kalır.
Dipnotlar:
1. Nursî, Said, Şuâlar, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994. s. 44.
2. Nursî, Said, Sözler, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 303.
3. Nursî, Said, Âyetül-Kübra, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 2000, s. 22).
4. Age., s. 25.
5. Age., s. 34.
6. Age., s. 36.
7. Age., s. 39.
8. Nursî, Said, Sözler, Yeni Asya Neş, İst, 2002, s. 504.
9. Nursî, Said, Barla Lâhikası, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 1994, s. 45).
10. Nursî, Said, Mesnevî-i Nuriye, Abdulkadir Badıllı Tercümesi, İstanbul, 1998, s. 256).
11. Kaplan, Yusuf, Yeni Şafak Gazetesi, 04.07.2007.
12. Kaplan, Yusuf, Agm.
13. Yıldız, Ahmet, İktidar Herşey Değildir, Karakalem Yayınları, İstanbul, 2004, s. 190.
14. Karakoç, Sezai, İslâmın Dirilişi, Diriliş Yayınları, İstanbul, 1986, s. 38.
15. Risâle-i Nurun Mahiyeti ve Sadeleştirme Meselesi, İttihad Yayıncılık, İstanbul, 1994, s. 77-78.
16. Nursî, Said, Barla Lâhikası, Yeni Asya Neş., İst, 2002 s. 16).
17. Nursî, Said, Sikke-i Tasdik-i Gaybî, Yeni Asya Neş, İst., 2002, s. 209).
18. Nursî, Said, Mektubat, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 365.
19. Nursî, Said, Tarihçe-i Hayat, Yeni Asya Neş., İst., s. 146.
20. Nursî, Said, Sikke-i Tasdik-i Gaybi,Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 86.
21. Nursî, Said, Kastamonu Lâhikası, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 163; Barla Lâhikası, s. 17, 97, 175.
22. Nursî, Said, Barla Lâhikası, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 94.
23. Nursî, Said, Kastamonu Lâhikası, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 105.
24. Gündüzalp, Zübeyir, Konferans, Sözler, Yeni Asya Neş, Germany, 1994, s. 709.
25. Age., s. 713.
26. Nursî, Said, Mesnevî-i Nuriye, çev. Abdülkadir Badıllı, İstanbul, 1996, s. 256.
27. Badıllı, Abdülkadir, Risâle-i Nurun Neşir Tarihçesi, Timaş Yayınları, İstanbul,1987, s. 41.
28. Age., s. 41
29. Badıllı, Abdülkadir, Sadeleştirme Asri Bir Tahriftir, tarihsiz, s. 15.
30. Badıllı, Abdülkadir, Sadeleştirme Asri Bir Tahriftir, tarihsiz, s. 18-19.
Risâle-i Nur dilinin omurgasını Kurâna ve sünnete ait kelime, kavram ve terimler oluşturmaktadır. Çünkü Risâle-i Nurun izah ve ispat ettiği ve üzerinde tahşidat yaptığı ana konular, Kurânın ve Resul-i Ekremin de (asm) üzerinde en çok durduğu ve bahsettiği tevhid, haşir, nübüvvet, adalet ve ibadet gibi konulardır. Meselâ bunlardan haşir konusu neredeyse Kurânın üçte birisini teşkil etmektedir. Hz. Peygamberin de (asm) tevhidden sonra en büyük dâvâsı haşir ve ahiretin izah ve ispatı olmuştur. Dolayısıyla bu son derece önemli ve derin meselelerin mütekâmil anlamda izah ve ispatı ancak o konulara ait kelime ve kavramlarla mümkün olacaktır. Kurân ve sünnetle hemhal olan Said Nursînin düşüncesinde ve yazılmasına vesile olduğu Risâle-i Nur dilinin merkezinde bu kavramların yer alması adeta kaçınılmaz olmuştur.
Nursînin devamlı okuduğu ve özel bir önem atfettiği Cevşenül-Kebir, Hz. Peygamberin (asm) harika bir münacatıdır. Cevşenül-Kebir Cenâb-ı Hakkı bin bir ismiyle tavsif ve tarif eder. Yani baştan başa tefekkürî bir esmaül-hüsna dersidir. Ondaki tefekkürî ruhun esma kalıplarıyla, esma kelimeleriyle Risâle-i Nur diline nüfuz etmemesi düşünülemez. Kurân Arş-ı Azamdan, İsm-i Azamdan ve her ismin mertebe-i azamından geldiği gibi, Hz. Peygamber de (a.s.m.) bütün isimlerin mertebe-i azamının mazharıdır. 2 Bütün bu kudsî kaynaklardan beslenen Risâle-i Nur dili de baştan sona esmaül-hüsna ile örülmüş, onunla boyanmış ve onu ders vermektedir. Meselâ 30. Lema olan İsm-i Azam risâlesi Hz. İmam-i Alinin İsm-i Azam olarak kabul ettiği Ferd, Hay, Kayyum, Hakem, Adl, Kuddüs isimlerini derinlemesine tefsir etmektedir. Risâle-i Nurda tevhid ve haşir gibi konuların da esma ile izah ve ispat edildiğini görmekteyiz. Kâinat da bin bir İlâhî ismin yansıdığı büyük bir aynadır. Bu büyük aynanın küçük bir özeti olan insan ise kâinatta tecellî eden İlâhî isimlerin odak noktasıdır. Risâle-i Nur geliştirdiği dil ile Allah-insan-kâinat münasebetlerini bize anlatmaktadır. Varlık dünyasının dilini keşfederek onu konuşturmakta, onun (varlık dünyasının) bin bir dille Yaratıcıya nasıl tanıklık ettiğini açıklamaktadır.
Kâinattan Yaratıcısını soran bir seyyahın gözlemlerinin anlatıldığı Âyetül-Kübra risâlesinde her bir varlığın nasıl dile geldiğine bu risâlenin sayfaları arasında gezinince şahit oluyoruz. Kâinattaki her bir unsur marifetullahı ders veren, Allahı tanıtan sayfalar olarak açılır önümüze. Kâinat baştan başa okunabilir büyük bir kitaba inkılâp eder. Hal dili kal (konuşma) diline dönüşür risâle sayfalarında:
.en başta, göklerin nur yaldızlanan o güzel yüzü görünür: Bana bak, aradığını sana bildireceğim der. O da bakar görür ki 3
Sonra, o seyahat-i fikriyeye alışan o mütefekkir misafire, küre-i arz lisan-ı hâliyle diyor ki: Gökte, fezada, havada ne geziyorsun? Gel, ben sana aradığını tanıttıracağım. Gördüğüm vazifelerime bak ve sayfalarımı oku. O da bakar, görür ki: 4
Sonra dağlar ve sahralar, seyahat-ı fikriyede bulunan o yolcuyu çağırıyorlar, sayfalarımızı da oku diyorlar. O da bakar görür ki 5
Sonra o yolcu, dağda ve sahrada fikriyle gezerken, eşcar ve nebatat âleminin kapısı ona açıldı. Onu içeriye çağırdılar: Gel dairemizde de gez,yazılarımızı da oku dediler. O da girdi, gördü ki 6
Sonra, seyahat-i fikriyede bulunan o meraklı ve terakki ile zevki ve şevki artan dünya yolcusu, bahar bahçesinden bir bahar kadar bir güldeste-i marifet ve iman alıp gelirken, hayvanat ve tuyur âleminin kapısı hakikatbin olan aklına ve marifetaşina olan fikrine açıldı. Yüz bin ayrı ayrı seslerle ve çeşit çeşit dillerle onu içeriye çağırdılar. Buyrun dediler. O da girdi ve gördü ki 7
Ve hakezâ Böylelikle Âyetül-Kübra risâlesinde Said Nursî bizi kâinatın diline aşina kılmakta, varlık kelimeleriyle yazılan bu dev levhalarda marifetullah dersleriyle baş başa bırakmaktadır. Okuyup tefekkür edelim diye. Bununla da yetinmez Said Nursî. Elimizden tutup bizi varlıkların esası olan zerreler âlemine götürür, onlarla tanıştırır, onların dilini de öğretir bize. Sözler isimli kitabının 30. Sözün İkinci Maksadında tam on sayfalık bir bahis açar zerreler dünyasına. O küçücük dilleriyle ve küçük dünyalarıyla büyük hakikatlerden haber verdiklerini öğretir bize. Abesiyet esasına dayanan felsefenin kara gözlüğüyle bakıldığında tesadüfe bağlı anlamsız hareketler olarak görülen zerrelerin hareketleri gerçekte yaratıcılarının varlığını ve birliğini binler diller ile haykıran, hikmetli, anlamlı, düzenli, görev aşkından gelen dönüşümler olduğunu fısıldar kalp ve fikir kulağımıza.
Zerre Risâlesi Sebe Sûresinin 3. âyetinin bir tefsiridir. Daha doğrusu bu âyette geçen zerre kelimesinin yorumudur. Said Nursînin ifadesiyle Şu âyetin pek büyük hazinesinden bir miskal zerre miktarında, yani zerre sandukçasında olan cevheri gösterir. 8 Âyetül-Kübra Risâlesi de İsra Sûresinin 44. âyetinin kâinat aynasında karşılık bulan yorumudur. Haşir Risâlesi olan 10. Söze baktığımızda burada da Rum Sûresinin 50. âyetinin kâinat ile ve Esma-i Hüsna ile bağlantılarının kurularak yorumlandığını görmekteyiz. Bu, çok orijinal, çok farklı, alışılmışın dışında bir metottur, bir keşiftir. Allahın kâinat kitabındaki âyetleriyle Kurân âyetleri arasındaki uyumu ortaya koyan bir metod, bir okuma biçimi. Kurândaki hakikatlerin kâinata nasıl kök saldığının gözler önüne serilmesidir. Kurânın bahsettiği gerçekleri, kâinat kitabının şahitliğinden mahrum bırakmama çabasıdır. Bu, gerçekten yeni bir yaklaşımdır. Risâle-i Nurları, Arapçaya tercüme eden değerli ilim adamı İhsan Kasım Salihinin tabiriyle Kâinatı okumada yeni bir dildir. (Fasta 27-29 Nisan tarihleri arasında yapılan sempozyumdaki konuşmasından.)
RİSÂLE-İ NUR DİLİ ANLAŞILMAZ MIDIR?
Risâle-i Nur herkesin her bir meselesini tam olarak anlayamadığı, fakat hiçbir okuyucunun da istifadesiz kalmadığı enteresan bir eserdir. Yani herkesin düzeyine göre istifade ettiği, fakat önyargısız ve samimî bir yönelişle daha çok istifade ve istifaza edebildiği bir kaynaktır. Ele aldığı meselelerin derinliği ve inceliği, bu derinlik ve inceliğin gerektirdiği kelime ve kavram haritası ilk başlarda bizi şaşırtabilir, alışılmışın dışında bir metinle karşı karşıya olduğumuzu bize hissettirebilir. Hemen her risâle okuyucusunun ilk muhatabiyetlerde yaşadığı şeylerdir bunlar. Fakat, bütün bunlar geçicidir, yeter ki, okuyucu kararlı ve samimî olsun. Biraz gayret, biraz kafa yorma, biraz bu hakikatlerle hemhal olma bu anlaşılmaz denilen problemi kolaylıkla aşmamıza vesile olacaktır. Bu tanışma evresi bu şekilde aşıldıktan sonra risâle diline bir muhabbet oluşur içinizde ve artık onu bırakmak istemezsiniz. Çünkü bir kere onun tadına varmışsınızdır. Ondaki hakikatlerin manevî bünyenizin zarurî gıdaları olduğunu bizzat tecrübe etmişsinizdir. Artık onlar, aldıkça lezzet veren besinlere dönüşür. Aklın, kalbin, ruhun ve birçok lâtifelerin manevî gıdaları, iman hakikatlerinde bulunmaktadır. Risâle-i Nur ise iman hakikatlerinin izahıdır.
Elbette risâlelerde havassı ilgilendiren, onlara hitap eden çetrefilli konular da yok değildir. Elbette bu gibi konuları ortalama bir okuyucu anlamakta zorlanabilir. Risâlelerin sadece bize hitap etmediğini bilmemiz ve kabullenmemiz gerekir. Eğer havassa ait konulara da talipsek bu da imkânsız değildir. Daha çok meşguliyetle ve anlama çabalarına hız vermekle buna ulaşmak mümkündür. Risâle-i Nurun bir özelliği de tedrisine aldığı ami bir okuyucuyu âlim derecesine çıkarmaktır. Risâle-i Nur mektebine ami girip âlim çıkan insan sayısı az değildir. Meselâ ümmî iken âlimlerin işini gören ve Kurân hakikatlerine karşı bir şehrin (Ispartanın) uyanışına sebep olan Adilcevazlı Bekir Ağa bunun en belirgin örneklerinden birisidir. 9
Özellikle Eski Said dönemine ait Muhakemat, İşârâtül-İcaz ve kısmen Mesnevî-i Nuriye gibi eserleri bu zor anlaşılan gruba dahil etmek mümkündür. Bu eserlerin anlaşılmaz olduklarını, bu sebeple okuyucu bulamayacağını ve zayi olup gideceklerini düşünen ve buna üzülen iyi niyetli insanların var olduklarını biliyoruz. Hatta bu konudaki kaygılarını Eski Said döneminde Bediüzzamana bir şekilde ilettiklerini, yine Bediüzzamanın beyanlarından öğreniyoruz. Said Nursînin bu konuyla ilgili söyledikleri de enterasandır:
Malûm olsun ki, bana deniliyor: insanlar diyorlarmış ki; onun eserlerinin çok yerlerini anlayamıyoruz. Böyle kalırsa, bu eserlerin zayi olmasından korkulur.
Ben de derim: Her şeyin anahtarı elinde olan Cenâb-ı Hakkın izniyle inşallah zayi olmayacaklardır. Ve bir zaman gelecek ekser dindar mütefekkirler onları anlayacaklardır. Çünkü bu risâlelerdeki ekser meseleleri nefsimle tecrübe ettim. Furkan-ı Hakîmin bana ita etmiş olduğu ilâçlardır. Bununla beraber mümkündür ki, sair insanlar, benim bitamamiha anladığım gibi anlamasınlar.
Hem de ben sünûhât-ı kalbiyemde, izahat için tasarruf yapmıyorum ki, tahririnden gelen acz ve tağyirinden gelen havf dolayısıyla ancak kalbime doğduğu gibi yazıyorum. 10
Özellikle, Ve bir zaman gelecek, ekser dindar mütefekkirler onları anlayacaklardır cümlesi, havas tabaktasına bakan entelektüel bir birikimin risâlelerde mevcut olduğunu, bu derinliğin onlar tarafından fark edileceğini müjdelemektedir.
Uzun zamandır gerçekleştirilen ve artık bir gelenek halini alan Uluslar arası Bediüzzaman Sempozyumları bu müjdenin tahakkuku noktasında atılan önemli adımlardır. Gerek İslâm dünyasından, gerekse Avrupa ve Amerikadan bu sempozyumlara katılıp tebliğler sunan mütefekkirler risâlelerdeki bu entelektüel mirası keşfedip insanlığın yararına sunmaya çalışmaktadırlar. Aslında risâlelere muhatap her insan tabakası, avam olsun havas olsun, sanki risâlelerin sırf kendilerine hitap ettiğini, asıl muhatabın kendileri olduğunu zannederler. Bir aydın, entelektüel bir nazarla risâleleri incelediğinde risalelerin gerçek muhatabının avam değil havas olduğu çıkarımında bulunabiliyor. Bediüzzamanın yazdıkları ve yaptıkları avamî ve umumî şeyler değildir. Avamı ve umumu da hiç şüphesiz ki derinden ilgilendiren, ama son derece hususî şeylerdir; bir silkiniş, diriliş ve var oluş projesidir. O yüzden Bediüzzamanın asıl muhatapları havastır. Bediüzzaman heves için değil, havas için yazmıştır ve yaşamıştır. 11
Bir entelektüelin penceresinden bakınca bu tesbit yanlış değildir. Risâle-i Nur dilinin kuşatıcılığını ve ihtişamını da belki ancak bu entelektüel bakışla fark etmek mümkündür. Bediüzzaman ancak âlim, arif ve hakîm figürlerinin özelliklerini üzerinde barındıran bir kişinin yapabileceği bir şey yapmıştır. İki dil geliştirmiştir. Birinci dil, kendine mahsus geliştirdiği Türk dilidir. Bu Türkçe bugün Türkiyede hiç kimsenin vakıf olmadığı, ama en fazla vukufiyet kesbetmeye ihtiyaç hissettiğimiz muhteşem ve muazzam bir Türkçedir; hem etimolojik, hem linguistik, hem de semantik yapısı açısından sadece Bediüzzamana mahsus, sembolik ve metaforik yapısı açısından son derece derin ve zengin bir dildir ve Türkçenin bir anıt-eseri, şahikasıdır.
Bediüzzamanın Türkçenin bir anıt-eserini, bir şahikasını ortaya koymasını sağlayan asıl şey, kurduğu ikinci dildir. Birinci dil vasıtadır; ikinci vasata aittir. Bu iki dil birbiriyle kopmaz bir irtibat halindedir; biri olmadan öteki de olmaz ve var olamaz. Bu ikinci dil, bütün bir İslâm medeniyeti birikimini, münhasıran da tefsir, hadis, akaid, fıkıh, kelâm, tasavvuf, felsefe, tarih, gramer, mantık, lisan gibi ilimlerden müteşekkil bütün bir İslâm düşüncesi geleneğini harekete geçirerek kurulmuş bir dildir. Dünya ve hayat tasavvurumuzun kaynağını oluşturan kavramlarımızın İslâmî bir düşünce inşası ameliyesi ile şifrelenerek yeniden deşifre edilme çabasıdır bu.
Medeniyetimizin solmaya yüz tutan dilini, bu dile hayatiyetini kazandıran ruhu, ruh kökünü kavrayabilmek ve yeniden üretebilmek için Bediüzzamanı tanımak zorundayız.12
Bu coğrafyalarda, avam olsun havas olsun, bütün bir İslâm toplumunun ait oldukları medeniyet ve İslâm düşünce mirasıyla bağları koparılmıştır. Nesiller kendi medeniyetlerine, kendi kutsallarına yabancılaştırılmıştır. Bir aydınımız, Risâle-i Nur dilinin koparılan bu bağları yeniden nasıl başarıyla tesis ettiğini, bu dilin kutsalın mânâsına tercümanlık etme noktasında nasıl bir yeteneğe haiz olduğunu mükemmel bir tesbitle şöyle ifade etmektedir:
Said Nursînin dili, mantıkî kurgu ve kavram seçimi ve kullanımı açısından muhteşemdir. 13. yüzyıl Türkçesinin yeni Müslümanlaşan bir toplumun ihtiyaçlarına paralel olarak Arapça-Türkçe birlikteliğine dayalı melez bir nitelik taşıması gibi; Said Nursînin Türkçesinin de İslâmî olan her şeyle bağları koparılmış bir kitlenin bu dil ile bağını yeniden kurabilmek gibi aslî bir sembolik kodu vardır. Bu yüzden de, Ortodoks dil bilimi açısından yanlışlıklar içerse de, amacı açısından son derece fonksiyonel bir niteliğe sahiptir. Bugün bu ülkede İslâm düşünce mirasının dili bir şekilde yaşıyorsa, bunda risale dili öncelikli paya sahiptir. İlahî marifetin bilgisini estetik ve teorik boyutlarıyla soğuran ve bunu sözelleştiren bir dile sahip olan risâle dilinin kutsalın anlamına tercümanlık yapabilme kabiliyeti, kıyaslanmayacak bir seçkinliğe sahiptir. 13
Edip, şair ve düşünce adamı Sezai Karakoçun da Risâle-i Nurun bu topraklarda yaptığı büyük hizmetin avam ve havas üzerinde icra ettiği tesirin derûnîliğiyle ilgili şu tespiti kayda değerdir:
Risâle-i Nurun son derece etkili bir sesi ve üslubu vardır. Bir bakıma, Risâle-i Nur, tek başına, bir İslâm kültürü külliyatıdır. Onun, Anadoluda okumamış insandan aydın insana kadar büyük bir kütleyi yeniden İslâm kültürü ve inancıyla eğittiğini, adeta Anadoluda yeni bir kültür akımı doğurduğunu ve bir kültür savaşına girdiğini görmemek mümkün değildir. 14
Demek ki Risâle-i Nur, okumuş, okumamış her sınıf insanın istifade edebileceği bir dille yazılmıştır. Yoksa yediden yetmişe her yaştan ve her katmandan yüz binlerce insanın Risâle-i Nura yönelişlerini nasıl izah edebiliriz?
Risâle-i Nur avam ve havas herkese hitap eden bir Kurân tefsiri olduğu için Kurânî hakikatlerden herkesin rahatlıkla istifade edebileceği bazı metodları kendi içinde geliştirmiştir. Meselâ Arapça ve Farsça bazı kelimelerin Türkçe karşılıklarını cümle veya paragraf içinde vererek adeta bir iç lügat oluşturmuştur. Bundan maksat hem anlamayı kolaylaştırmak hem de Kurân diliyle bizi tanıştırarak meselenin gerçek kaynağına götürmektir. Daha önce ifade ettiğimiz gibi Kurânî hakikatler ancak Kurânî terminoloji ile gerçek anlamda anlaşılır. Said Nursînin bilinçli ve kastî bir tercihle Kurânî terimleri kullandığı açıktır.
Kurân dilini unutturmamak, muhafaza etmek amaçlanmıştır. İç lügatlandırmaya birkaç örnek:
Sever, muhabbet eder (s. 620)
Gerek, lâzım (s. 621)
Mahir, usta (s. 623)
Tevkif ve durdurma (s. 624)
İstinad eder dayanır (s. 627)
İnce ve dakik (s. 627)
Geniş, vüsatli (s. 508)
Vahşi, hiç şehir görmemiş (s. 508)
Hâlidir, boştur (s. 508)
Hakir, küçük (s. 508)
Nardan, ateşten (s. 508)
Nurdan, ışıktan (s. 508) 15
Said Nursînin kullandığı diğer bir metod da Kurândan aldığı temsil (Analoji) metodudur. Kurân bütün insanlığa hitap ettiği için herkesin anlayabileceği bir şekilde zor ve derin meseleleri temsiller yoluyla anlatmıştır. Temsil ve örneklendirme Kurânî bir metottur. Buna bizzat Kurân bir âyetiyle işaret eder: Anlasınlar diye Allah insanlara misaller verir. (İbrahim Sûresi, 25) Said Nursî de Risâle-i Nurlarda adına Temsilat-ı Kurâniye dediği bu metodu örnek alıp çokça kullanmıştır. Başta Sözler kitabı olmak üzere, Mektubat, Lemalar, Şuâlar gibi neredeyse bütün eserlerinde bu metodu kullanmıştır. Bu metod, en zor ve ancak havassın anlayabileceği en derin meseleleri herkesin istifadesine sunma noktasında çok önemli imkânlar sunmuştur.
Bütün bu risâlelerde bütün derin hakaik, temsilat vasıtasıyla en ami ve ümmî olanlara kadar ders veriliyor. Halbuki o hakaikin çoğunu, büyük âlimler tefhim edilmez deyip değil avama, belki havassa da bildiremiyorlar. 16
Temsillerin Risâlelerdeki rolü çok yönlüdür. Bazen uzak hakikatleri en yakın gösteren bir dürbün, bazen en dağınık meselelerin toplattırıldığı bir vasıta, bazen en yüksek hakikatlere kolaylıkla ulaştıran bir merdiven, bazen gaybî hakikatlere açılan bir pencere olarak karşımıza çıkar. Temsillerin bu fevkalâde kolaylaştırıcı özelliklerinden dolayı imanî ve İslâmî esaslara şuhuda yakın bir iman halini kazandırır insana. Böylelikle akıl ile beraber vehim ve hayal hatta nefis ve heva teslime mecbur olduğu gibi, şeytan dahi teslim-i silâha mecbur olur. 17 Said Nursî, İcaz-ı Kurânın en parlak aynası olan temsilatın şualarının Risale-i Nurun yazılarına da yansıdığını ve bunun kendisi için Allahın bir ihsanı olduğunu söyler.18
SAİD NURSî SADELEŞTİRME İŞİNE NASIL BAKMIŞTIR?
Acaba Risâle-i Nur nasıl yazılmış veya yazdırılmıştır? Kesbî mi, yoksa vehbî bir ilim ile mi yazdırılmıştır? Yoksa hem kesbî, hem de vehbî bir ilim ile mi? Hangisi daha ağır basıyor? Nursî hayatta iken sadeleştirme girişimleri olmuş mudur? Olmuşsa, buna karşı Nursînin tavrı nasıl olmuştur? Bugün Risâle-i Nuru sadeleştirme girişiminde bulunanlar Said Nursînin hayatından veya Risâle-i Nurdan buna cevaz bulabilmişler midir?
Sanırım sadeleştirme tartışmalarını sağlıklı bir neticeye bağlamak için bu soruların cevaplarını kaynağından; yani Said Nursînin hayatından ve Risâle-i Nurdan bulup ortaya koymak gerekmektedir.
Said Nursînin daha gençliğinin erken dönemlerinde İslâma ait seksen-doksan temel kitabı hafızasına alıp ezberlediğini, ayrıca modern çağın fen ve felsefesiyle de meşgul olduğunu Tarihçe-i Hayatından öğreniyoruz. Yani hem pozitif hem de dinî ilimlere vakıf bir şahsiyet olan Bediüzzamanda, kesbî ilim ziyadesiyle mevcuttur. Fakat bununla birlikte bir gerçek daha vardır. O da risâleleri yazdırırken yanında Kurândan başka hiçbir kitabın bulunmadığı gerçeğidir.19 Nursî, kesbî ilmin bu noktada Kurân hakikatlerine ulaşmak için bir merdiven görevi gördüğünü ve sadece bir hazırlık devresi oluşturduğunu belirtir. Risâle-i Nurdaki hakikatlerin ise bundan daha öte bir şey olduğunu, Kurânın mu'cize-i maneviyesinden feyz ve ilham yoluyla alınan nurlar olduğunu bildirir. 20
İlhamat, sünûhat, ihtarat Risâle-i Nurun telifinde ekseriyet itibariyle vuku bulan hallerdir. Said Nursî bu durumu Risâle-i Nurun birkaç yerinde açıkça ifade eder:
Risâle-i Nurun mesaili ilimle, fikirle ve kastî bir ihtiyar ile değil, ekseriyet-i mutlaka ile sünuhat, zuhurat, ihtarat ile oluyor. 21 Hakaika dair mesailde külliyatları ve bazan da tafsilatları sunûhat-ı ilhamiye nevinden olduğundan hemen umumiyetle şüphesizdir, katidir. 22
Hem telif, ihtiyarımız dahilinde değil. 23
İslâmiyete olan hücumları akim bırakan Said Nursî gibi bir müellifi elbette dahi bir müfessir-i Kurân ve onun ilminin vehbi ve vasi olduğuna eserleri olan Nur Risâlelerinin bir hayat boyunca okunmaya lâyık harika bir şaheser olduğuna şüphe edilmez. 24
Risâle-i Nur için Bediüzzaman Kurânın bir mu'cize-i manevisidir der. Bu tanımlama risâlelerde çok zikredilir. Yaklaşık olarak 120 civarında bu tarz ifadeler görülmektedir. Risâle-i Nurlar, Kurân-ı Mu'cizul-Beyanın bu asırda bir mu'cize-i manevisi olan yüksek ve parlak bir tefsiridir. (Nursî, Sözler, s. 716) cümlesi bunun örneklerinden birisidir. Mu'cize-i manevî veya icaz-ı manevî tabiriyle ifade edilmek istenen manevî ve mânâ cihetindeki mu'cizeliktir. Bu ifade Kurânın mu'cize olan manevî ve mânâ cihetinden ilham yoluyla gelen bir kısım mu'cizevî hakikatlar anlamını ifade eder. (Güneşten aynaya yansıyan parıltı ve tecellileri gibi.) Yani Risâle-i Nur beşerî ve kesbî bir ilim ile değil, belki vehbî bir ilim ile yazılmıştır, dolayısıyla beşerî ilmin tasarruf edemeyeceği hakikatlardır. (Risâle-i Nurun Mahiyeti ve Sadeleştirme Meselesi, s. 106. 107)
Belki bu sebepten dolayı Bediüzzaman kendisini Risâle-i Nurun bir talebesi olarak kabul ediyor ve yazılmasına vesile olduğu eserleri tekrar tekrar okuma ihtiyacını hissediyor. Bir yazar kendi yazdığı bir eseri yirmi, otuz, kırk defa okur mu? Bediüzzaman okuduğuna göre bu eserleri kendi fikrinin mahsulü olarak değil, Kurândan gelen hakikatler olarak görüyor demektir. Said Nursî, bâzan bir talebesine Risâle-i Nurdan okuyuvermek nimetini lûtfettiği zaman der ki: Bu benim dersimdir. Ben kendim için okuyorum. Bu risâleyi şimdiye kadar belki yüz defa okumuşum. Fakat, şimdi yeni görüyorum gibi tekrar okumaya ihtiyaç ve iştiyâkım var. 25
Ve yine belki bu sebepten dolayı kendisi dahi Risâle-i Nura tasarruf etmekten, müdahale etmekten çekiniyor, hatta korkuyor: Hem de ben sünûhat-ı kalbiyemde, izahat için tasarruf yapamıyorum ki, tahririnden gelen acz ve tağyirinden gelen havf dolayısıyla Ancak kalbime doğduğu gibi yazıyorum. 26
SADELEŞTİRMEYE BEDİÜZZAMANIN TEPKİSİ
Bediüzzamanın sağlığında sadeleştirme girişimleri olmuş mudur? Olmuşsa, Nursî bunları nasıl karşılamıştır? Bediüzzaman ve Risâle-i Nur konusunda araştırmalara hayatını adamış, bu mevzuda en çok ve sağlıklı belgelere sahip ve yine bu konuda epey eser vermiş olan ve hayatta iken Bediüzzamanı birkaç defa ziyaret etmiş olan Abdülkadir Badıllının sadeleştirme ile ilgili tesbitleri şöyledir: İlk başlarda Hz. Üstad bazı talebelerine risâlelerin tanzim ve cümle dizilişleri vs için bir çok kere izin ve müsadeleri varid olmuşsa da, 1949dan itibaren hem ifadeleriyle hem de davranışlarıyla bu kapıyı kapadığı gibi, aynı tarihlere rastlayan sadeleştirmeye ait bazı niyet ve teşebbüsler karşısında da kesin tutumunu göstermiştir. 27
Mevzuyla ilgili yaşanmış hadiselere bakalım:
1- Bediüzzaman tarafından Nurun manevî avukatı olarak iltifat gören edib ve âlim insan Ahmed Feyzi (Kul) Efendi 1949 yılında Afyon hapsinde Bediüzzamana mektup yazarak Gençlik Rehberini sadeleştirerek yayınlamak arzusunda olduğunu arz edince, Bediüzzaman bu işe razı olmadığını şu cümleyle ifade eder: Ancak o zaman benim imzamı değil, kendi imzanı atarsın. 28
2- Bediüzzaman 1955te talebesi Hüsrev Altınbaşaka Muhakemat isimli eserini Kurân hattıyla teksiri için gönderir. Hüsrev Altınbaşak ise Bediüzzamanın daha önce kendisine iltifaten verilmiş tanzim izinlerine binaen Muhakemat bu haliyle anlaşılmaz diyerek sadeleştirerek mumlu kâğıda basıp Bediüzzamana gönderir. Muhakematın yeni halini gören Bediüzzaman, Hüsrev Altınbaşaka yeni görevler vererek Muhakematın neşrini durdurur. Sonra talebelerini toplayarak, Siz hakem olun. Bakın şurada ben şu mânâyı kastetmiştim, fakat o, bakınız başka şekilde anlamış ve yazmıştır. O halde bu şekilde Muhakemat olarak neşri caiz midir? diye sorar. 29
3- Şu örnek de şair ve edip Necip Fazıl Kısakürek ile ilgilidir. 1952de Necip Fazıl Risâle-i Nurdan bazı metinleri sadeleştirerek Büyük Doğu mecmuasında neşretmeye başlar. Bunun üzerine Bediüzzaman talebelerini harekete geçirerek neşriyatı durdurur.
Bediüzzamanın talebelerinden Ceylan Çalışkan ile Zübeyir Gündüzalp, konuyla ilgili olarak Necip Fazıla uzun mektuplar yazarlar. 33 sayfalık Zübeyir Gündüzalpin mektuplarından bir parçayı iktibas edelim: Şu ince noktayı siz gibi tasavvuf ehline arz ederiz ki; Risâle-i Nur Bediüzzaman Hazretlerinin irade ve ihtiyarı ile telif edilen bir eser değildir. Zaman zaman şedit ihtiyaç sıralarında ihtar-ı Rabbanî ve ilham-ı İlâhî ile yazdırılan Kurân-ı Hakimin yirminci asırdaki bir mu'cize-i maneviyesidir. Bu hüccetli ve aşikâr hakikate nazaran; allâme-i cihan bir müellif dahi, Risâle-i Nurun bir cümlesinde bile değişiklik yapmaya asla cesaret edemez.
Sizin İdeolocya Örgüsü ve diğer yazılarınız da başka muharrirlere benzemiyor. Sizin size has üslûbunuz, okuyucularınız üzerinde bir tesir bırakıyor. Bununla beraber, İdeolocya Örgüsünü bazı kimseler, muğlak, ağır, anlaşılmıyor derler. Bu deyişler üzerine birisi kalksa da, sizin o yazılarınızı,mânâ bozulmasa dahicümlelerde değişiklik ve metin içinde izahata kalkışsa, harika olan üslûbunuzun hassasiyetini büsbütün kaybetmiş olacaktır. Buna katiyyen müsaade etmezsiniz ya Faraza ses çıkarmasanız, o yazılardaki üslûbun ciddiyet ve değeri ile alışkanlık peyda eden bizler hemen itiraz ederiz.
Bir fikr-i beşer yazısındaki değişiklikler, üslûbu tamamen bozarsa; ilham-ı İlâhî olan eserlere beşer fikrinin mahsulü sözler karıştığı zaman, o şaheserlerin ne derece rencide olacağını, izan ve idrakinize havale ediyorum.30
SONUÇ
Risâle-i Nur, Allah, kâinat, insan, hayat, ölüm, vb. gibi en temel meselelere Kurânî bir perspektifle izahlar getiren bir yorumlar külliyatıdır. Bu külliyatın, onu başka eserlerden ayıran, kendine özgü, güçlü bir mantığa ve sağlam bir örgüye sahip, çok fonksiyonel bir dili vardır. Bu dil, bu haliyle güzel, anlamlı ve etkilidir. İnsanı ilgilendiren en temel meseleler ancak böyle bir lisanla ifade edilebilir. Dolayısıyla sadeleştirme anlamında metnin aslına yapılacak bir müdahale onu bozar. Onu o olmaktan çıkarır. Başka bir şey yapar. O şeye de artık Risâle-i Nur demek mümkün olmaz. O derinlik, o halâvet, o tesir, o ruh kaçar, kaybolur. Geriye kuru, yavan, ruhsuz, zevksiz kelimeler yığını kalır.
Dipnotlar:
1. Nursî, Said, Şuâlar, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994. s. 44.
2. Nursî, Said, Sözler, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 303.
3. Nursî, Said, Âyetül-Kübra, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 2000, s. 22).
4. Age., s. 25.
5. Age., s. 34.
6. Age., s. 36.
7. Age., s. 39.
8. Nursî, Said, Sözler, Yeni Asya Neş, İst, 2002, s. 504.
9. Nursî, Said, Barla Lâhikası, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 1994, s. 45).
10. Nursî, Said, Mesnevî-i Nuriye, Abdulkadir Badıllı Tercümesi, İstanbul, 1998, s. 256).
11. Kaplan, Yusuf, Yeni Şafak Gazetesi, 04.07.2007.
12. Kaplan, Yusuf, Agm.
13. Yıldız, Ahmet, İktidar Herşey Değildir, Karakalem Yayınları, İstanbul, 2004, s. 190.
14. Karakoç, Sezai, İslâmın Dirilişi, Diriliş Yayınları, İstanbul, 1986, s. 38.
15. Risâle-i Nurun Mahiyeti ve Sadeleştirme Meselesi, İttihad Yayıncılık, İstanbul, 1994, s. 77-78.
16. Nursî, Said, Barla Lâhikası, Yeni Asya Neş., İst, 2002 s. 16).
17. Nursî, Said, Sikke-i Tasdik-i Gaybî, Yeni Asya Neş, İst., 2002, s. 209).
18. Nursî, Said, Mektubat, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 365.
19. Nursî, Said, Tarihçe-i Hayat, Yeni Asya Neş., İst., s. 146.
20. Nursî, Said, Sikke-i Tasdik-i Gaybi,Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 86.
21. Nursî, Said, Kastamonu Lâhikası, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 163; Barla Lâhikası, s. 17, 97, 175.
22. Nursî, Said, Barla Lâhikası, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 94.
23. Nursî, Said, Kastamonu Lâhikası, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, s. 105.
24. Gündüzalp, Zübeyir, Konferans, Sözler, Yeni Asya Neş, Germany, 1994, s. 709.
25. Age., s. 713.
26. Nursî, Said, Mesnevî-i Nuriye, çev. Abdülkadir Badıllı, İstanbul, 1996, s. 256.
27. Badıllı, Abdülkadir, Risâle-i Nurun Neşir Tarihçesi, Timaş Yayınları, İstanbul,1987, s. 41.
28. Age., s. 41
29. Badıllı, Abdülkadir, Sadeleştirme Asri Bir Tahriftir, tarihsiz, s. 15.
30. Badıllı, Abdülkadir, Sadeleştirme Asri Bir Tahriftir, tarihsiz, s. 18-19.