thsn10
New member
- Katılım
- 16 Ocak 2008
- Mesajlar
- 477
- Reaction score
- 0
- Puanları
- 0
EKLER
EK : Türkçemiz yapısı bakımından son eklemeli bir yapıya sahiptir. Almanca ve İngilizce gibi dillerde kelime türetme, ön ek, orta ek yada son ek yoluyla yapılırken, Türkçe kelimeler sonlarına eklenen seslerle türetilir yada anlamları işlerlik kazanır.
Bazı ekler eklendikleri kök yada gövdenin anlamını değiştirirler bunlara Yapım Ekleri denir.
Bazı ekler ise eklendikleri kök yada gövdenin anlamını değiştirmezler sadece miktarda değişiklik yaparlar, isim ile ilgili bulunma, ayrılma, çıkma, yönelme, aitlik, zaman, şahıs…vs.gibi anlamlar yüklerler bunlara da Çekim Ekleri denir.
1) Yapım Ekleri :
Kelime kök yada gövdelerinden yeni anlamlı kelimeler türetmeye yarayan eklerdir. Bazı dilbilgisi kitaplarında yapım ekleri ayrı ayrı verilmiştir. Bu sizleri (öğrencileri) ezbere iter. Oysa yapılması gereken tanımı bilmektir. Eğer bir ek, kelimenin sonuna eklenmeden önceki kelimenin anlamını değiştiriyorsa yapım eki olduğunda tereddüt yoktur. Ancak yapım eklerinin isimden isim, isimden fiil, fiilden isim, fiilden fiil yaptığı bilinerek sonuna –mek, -mak mastar eki eklenebilen ekler fiil yapmıştır, bu ekleri almayan ekler de isim yapmış demektir.
a) İsimden İsim Yapan Yapım Ekleri :
Göz-lük-çü
“Göz” kelimesi bir organa verilen isimdir. “-lük” ekinin yapım eki olduğunda şüphe yoktur. Çünkü “gözlük” kelimesi organ adı olan ismin anlamını değiştirerek cam ve çerçeveden oluşan ve o organa takılan araç anlamı yüklemiştir. “-çü” eki de aynı şekilde anlam değiştirerek “gözlük” aracını yapan, satan kişinin mesleğinin adı anlamını yüklemiştir.
“Öğretmen” isimdir. “Öğretmen-lik” –lik eki isimden isim yapmıştır.
Aşağıdaki kelimelerin sonuna getireceğiniz ekler onları isim iken isim yapacaktır. Deneyin !
Ağaç……, çimen……, odun……, boya……, bilinç……, toz……, han……, para……,
bilet……, dün……, sonra……, Türk……, Arap……
Aşağıdaki isimler ek ve kök olarak doğru ayrılmış mıdır? Yanlış ise doğrusunu yazınız.
Doğru Yanlış Doğrusu
İngilizce İng-i-liz-ce x İngiliz-ce
Altışar Altı-şar
Evcil Ev-cil
Kocaman Koc-aman
Kumsal Kums-al
Susuz Su-suz
b) İsimden Fiil Yapım Ekleri : Eklendiği kelime isimken, ekle beraber kelime fiil oluyorsa yani son haline mastar eki (-mek, -mak) eklenebiliyorsa ek ismi fiil yapmıştır.
“Yaş” sözcüğü isim iken “-a” eki onu yaşa-mak fiiline dönüştürüyor. Fiil yapıyor.
Eklerle İsimleri Fiil Yapalım.
az……, top……, mor……, umur……, kan……, kısa……, doğru……, sivri……, dar……, düz……, boş……, baş……, su……, ağır……, serin……, sor……
c) Fiilden İsim Yapan Ekler : Eklendiği kelime isimken, ekle beraber isim oluyorsa yani son haline mastar eki ( -mek, -mak) eklenemiyorsa ek fiili isim yapmıştır.
“yaşa” fiil iken “-m” eki isim yapar ve sonuna mastar eki eklenemez.
Eklerle Fiilleri İsim Yapalım.
yaz-ma, danış……, al……, bak……, seç-i……, dön……, sev……, say……, bil……, böl……, dal……
d) Fiilden Fiil Yapım Ekleri : Eklendiği kelime fiilken, ekle birlikte yine fiil oluyorsa yani sonuna mastar eki eklenebiliyorsa bu ek fiilden fiil yapan yapım ekidir.
Uç-(mak), Uç-ur-(mak) (-ur eki geniş zaman eki ile karıştırılmamalıdır.
Uyu-……… uyu-t-……………
Fiillerin köküne ekler getirerek yine fiil yapalım.
yazmak yaz-dır-
sevmek …………(-dir)
dönmek …………(-dür)
kopmak …………(-ar)
çıkmak …………(-ar)
çıkmak …………(-t)
Not : Buradaki –dir eki oldurganlık eki değildir. Oldurganlık ekleri çekim ekleri sevdir- fiili başkasına değil tarafımızdan sevilmesini sağlamak anlamı ifade eder.
Cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük diğerlerinden farklı bir ek almıştır?
A) Elindeki çantayı annesine verir.
B) Öğretmen şimdi gelir.
C) Bunu ancak o bilir.
D) Çiçeği annem için kopar.
E) Tavuk elle yenir.
Cevap : A, B, C, E şıklarındaki; ver-ir, gel-ir, bil-ir, yen-ir sözcüklerindeki “-ir” ekleri geniş zaman (çekim) ekleridir. Oysa D şıkkındaki kop-ar sözcüğündeki “-ar” eki fiilden fiil yapan (yapım) ekidir
Ekleri Doğru İşaretleyiniz.
Fiil çekimi İsimden isim İsimden fiil Fiilden isim Fiilden fiil
yapan ek yapan ek yapan ek yapan ek
piş-ir - - - +
kay-ak
süpür-ge
yeş-er
ağ-ar
büyü-cek
ala-ca
vatan-daş
acı-msı
kısa-l
doğru-l
garip-se
dal-gın
iğren-ç
yaz-ı
öğret-men
büyü-t
gid-er
2) Çekim Ekleri:
Kelimelere yada köklerine eklenerek işlerlik kazandırırlar. Kökün yada gövdenin anlamını değiştirmezler.
Zaman ekleri; kip ekleri (-ayım, -eyim, -se, -sa, -mek, -mak) Şahıs ekleri, Durum (hal) ekleri, İyelik (aitlik) ekleri, çoğul ekleri, ilgi ekleri, eşitlik ekleri çekim ekleridir.
gel-iyor (şimdiki zaman eki) kapı (yalın hal)
gel-eyim (istek kipi) kapı-y-ı (belirtme durumu)
gel-se (şart kipi) kapı-dan (ayrılma durumu)
gel-meli (gereklilik kipi) dede-m (iyelik eki)
geldi-m (I.Tek.şah. eki) dede-miz (iyelik eki)
geldi-n (II.Tek.şah. eki) köy-üm (iyelik eki)
çanta-lar (çoğulş eki) adam-ın (ilgi eki)
millet-çe (eşitlik eki) insan-ca (eşitlik eki)
Verilen eklere uygun çekimleri oluşturunuz.
koş koş-acak-sa-m (gelecek zaman şartı, I.tek.şah. eki)
bul …………………… (istek kipi)
yaz …………………………(gereklilik kipi, II.tek.şah. eki)
kalem …………………………(çoğul eki)
defter …………………………(ayrılma durumu)
teyze …………………………(I. tekil iyelik eki)
köy …………………………(I. tekil şahıs iyelik eki)
insan …………………………(ilgi eki)
ulus …………………………(eşitlik eki)
Yapım Eki ve Çekim Ekini İşaretleyerek Ekin Adını Belirtiniz.
Sözcükler Yapım eki Çekim eki Eklerin adları
koyunları + -lar çoğul eki, -ı belirtme durumu
gözlükler + + -lük isimden isim yapan yapım eki
-ler çoğul (çekim) eki
dedenler
parasızlık
parasızız
tatlıcının
daraldım
bıktırıcı
inceldim
ertelenmiş
EK : Türkçemiz yapısı bakımından son eklemeli bir yapıya sahiptir. Almanca ve İngilizce gibi dillerde kelime türetme, ön ek, orta ek yada son ek yoluyla yapılırken, Türkçe kelimeler sonlarına eklenen seslerle türetilir yada anlamları işlerlik kazanır.
Bazı ekler eklendikleri kök yada gövdenin anlamını değiştirirler bunlara Yapım Ekleri denir.
Bazı ekler ise eklendikleri kök yada gövdenin anlamını değiştirmezler sadece miktarda değişiklik yaparlar, isim ile ilgili bulunma, ayrılma, çıkma, yönelme, aitlik, zaman, şahıs…vs.gibi anlamlar yüklerler bunlara da Çekim Ekleri denir.
1) Yapım Ekleri :
Kelime kök yada gövdelerinden yeni anlamlı kelimeler türetmeye yarayan eklerdir. Bazı dilbilgisi kitaplarında yapım ekleri ayrı ayrı verilmiştir. Bu sizleri (öğrencileri) ezbere iter. Oysa yapılması gereken tanımı bilmektir. Eğer bir ek, kelimenin sonuna eklenmeden önceki kelimenin anlamını değiştiriyorsa yapım eki olduğunda tereddüt yoktur. Ancak yapım eklerinin isimden isim, isimden fiil, fiilden isim, fiilden fiil yaptığı bilinerek sonuna –mek, -mak mastar eki eklenebilen ekler fiil yapmıştır, bu ekleri almayan ekler de isim yapmış demektir.
a) İsimden İsim Yapan Yapım Ekleri :
Göz-lük-çü
“Göz” kelimesi bir organa verilen isimdir. “-lük” ekinin yapım eki olduğunda şüphe yoktur. Çünkü “gözlük” kelimesi organ adı olan ismin anlamını değiştirerek cam ve çerçeveden oluşan ve o organa takılan araç anlamı yüklemiştir. “-çü” eki de aynı şekilde anlam değiştirerek “gözlük” aracını yapan, satan kişinin mesleğinin adı anlamını yüklemiştir.
“Öğretmen” isimdir. “Öğretmen-lik” –lik eki isimden isim yapmıştır.
Aşağıdaki kelimelerin sonuna getireceğiniz ekler onları isim iken isim yapacaktır. Deneyin !
Ağaç……, çimen……, odun……, boya……, bilinç……, toz……, han……, para……,
bilet……, dün……, sonra……, Türk……, Arap……
Aşağıdaki isimler ek ve kök olarak doğru ayrılmış mıdır? Yanlış ise doğrusunu yazınız.
Doğru Yanlış Doğrusu
İngilizce İng-i-liz-ce x İngiliz-ce
Altışar Altı-şar
Evcil Ev-cil
Kocaman Koc-aman
Kumsal Kums-al
Susuz Su-suz
b) İsimden Fiil Yapım Ekleri : Eklendiği kelime isimken, ekle beraber kelime fiil oluyorsa yani son haline mastar eki (-mek, -mak) eklenebiliyorsa ek ismi fiil yapmıştır.
“Yaş” sözcüğü isim iken “-a” eki onu yaşa-mak fiiline dönüştürüyor. Fiil yapıyor.
Eklerle İsimleri Fiil Yapalım.
az……, top……, mor……, umur……, kan……, kısa……, doğru……, sivri……, dar……, düz……, boş……, baş……, su……, ağır……, serin……, sor……
c) Fiilden İsim Yapan Ekler : Eklendiği kelime isimken, ekle beraber isim oluyorsa yani son haline mastar eki ( -mek, -mak) eklenemiyorsa ek fiili isim yapmıştır.
“yaşa” fiil iken “-m” eki isim yapar ve sonuna mastar eki eklenemez.
Eklerle Fiilleri İsim Yapalım.
yaz-ma, danış……, al……, bak……, seç-i……, dön……, sev……, say……, bil……, böl……, dal……
d) Fiilden Fiil Yapım Ekleri : Eklendiği kelime fiilken, ekle birlikte yine fiil oluyorsa yani sonuna mastar eki eklenebiliyorsa bu ek fiilden fiil yapan yapım ekidir.
Uç-(mak), Uç-ur-(mak) (-ur eki geniş zaman eki ile karıştırılmamalıdır.
Uyu-……… uyu-t-……………
Fiillerin köküne ekler getirerek yine fiil yapalım.
yazmak yaz-dır-
sevmek …………(-dir)
dönmek …………(-dür)
kopmak …………(-ar)
çıkmak …………(-ar)
çıkmak …………(-t)
Not : Buradaki –dir eki oldurganlık eki değildir. Oldurganlık ekleri çekim ekleri sevdir- fiili başkasına değil tarafımızdan sevilmesini sağlamak anlamı ifade eder.
Cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük diğerlerinden farklı bir ek almıştır?
A) Elindeki çantayı annesine verir.
B) Öğretmen şimdi gelir.
C) Bunu ancak o bilir.
D) Çiçeği annem için kopar.
E) Tavuk elle yenir.
Cevap : A, B, C, E şıklarındaki; ver-ir, gel-ir, bil-ir, yen-ir sözcüklerindeki “-ir” ekleri geniş zaman (çekim) ekleridir. Oysa D şıkkındaki kop-ar sözcüğündeki “-ar” eki fiilden fiil yapan (yapım) ekidir
Ekleri Doğru İşaretleyiniz.
Fiil çekimi İsimden isim İsimden fiil Fiilden isim Fiilden fiil
yapan ek yapan ek yapan ek yapan ek
piş-ir - - - +
kay-ak
süpür-ge
yeş-er
ağ-ar
büyü-cek
ala-ca
vatan-daş
acı-msı
kısa-l
doğru-l
garip-se
dal-gın
iğren-ç
yaz-ı
öğret-men
büyü-t
gid-er
2) Çekim Ekleri:
Kelimelere yada köklerine eklenerek işlerlik kazandırırlar. Kökün yada gövdenin anlamını değiştirmezler.
Zaman ekleri; kip ekleri (-ayım, -eyim, -se, -sa, -mek, -mak) Şahıs ekleri, Durum (hal) ekleri, İyelik (aitlik) ekleri, çoğul ekleri, ilgi ekleri, eşitlik ekleri çekim ekleridir.
gel-iyor (şimdiki zaman eki) kapı (yalın hal)
gel-eyim (istek kipi) kapı-y-ı (belirtme durumu)
gel-se (şart kipi) kapı-dan (ayrılma durumu)
gel-meli (gereklilik kipi) dede-m (iyelik eki)
geldi-m (I.Tek.şah. eki) dede-miz (iyelik eki)
geldi-n (II.Tek.şah. eki) köy-üm (iyelik eki)
çanta-lar (çoğulş eki) adam-ın (ilgi eki)
millet-çe (eşitlik eki) insan-ca (eşitlik eki)
Verilen eklere uygun çekimleri oluşturunuz.
koş koş-acak-sa-m (gelecek zaman şartı, I.tek.şah. eki)
bul …………………… (istek kipi)
yaz …………………………(gereklilik kipi, II.tek.şah. eki)
kalem …………………………(çoğul eki)
defter …………………………(ayrılma durumu)
teyze …………………………(I. tekil iyelik eki)
köy …………………………(I. tekil şahıs iyelik eki)
insan …………………………(ilgi eki)
ulus …………………………(eşitlik eki)
Yapım Eki ve Çekim Ekini İşaretleyerek Ekin Adını Belirtiniz.
Sözcükler Yapım eki Çekim eki Eklerin adları
koyunları + -lar çoğul eki, -ı belirtme durumu
gözlükler + + -lük isimden isim yapan yapım eki
-ler çoğul (çekim) eki
dedenler
parasızlık
parasızız
tatlıcının
daraldım
bıktırıcı
inceldim
ertelenmiş