Doğunun Büyüleyici Gözü / Şam

[Ata Kızı]

En kısa ifadesiyle çocuğunu şefkatle kucaklayan bir anneye benzetilebilir Şam. Bir anne gibi kucaklayıcı, her zaman özlenilecek ve kendisinden birçok bilinmeyen ile birçok ilk öğrenilecek ve asla tükenmeyecek bir kent burası…

​

Arapların Dımeşk’i, Avrupalıların Damascus’u ve bizim Şam’ımız, Şam-ı Şerifimizdir bu kent. Eski bir deyiş, “şeref’ül mekân, bi’l mekin” der. Şam halkı, “bir mekânın değeri, o yerin insanlarıyla anlaşılır” anlamına gelen bu sözün hakkını gezimin başlangıcından itibaren veriyor. Ne de olsa onlar, binlerce yıllık bir uygarlık birikiminden damıtılan, rafine bir kültürün temsilcileri...

ŞAM-I ŞERİF

Kasyun Dağı’nın eteklerindeki hafif inişli çıkışlı bir ovaya kurulu olan Şam’da yaşam dokuz bin yıldır kesintisiz devam ediyor. Bugün Suriye Arap Cumhuriyeti’nin başkenti olan Şam sırasıyla Amurilere, Aramilere, Fenikelilere, Romalılara, Bizanslılara, Emevilere, Selçuklulara, Eyyubilere, Fatımilere’de başkent olmuş. Şehir merkezine yakın bir otele yerleştikten sonra ayağımın tozuyla bu uygarlıkların izini sürmeye koyuldum. Şam Ulusal Müzesi keşfe başlamak için en uygun adres. Pazartesi günleri kapalı olan müzede Şam’ın binlerce yıllık geçmişinin izleri ile yüzleşmek bu kente olan saygımı ve hayranlığımı daha da artırıyor. 1975 yılında Ebla adlı bir arkeolojik kazı alanında bulunan M.Ö. 3.000’li yıllara tarihli bir tablette kent ‘Damaski’ adıyla anılıyor. Arkeolojik ve linguistik kaynaklar kent adının Aramice ‘Dar Meşk’, Türkçe anlamıyla ‘bol sulu yer, sulak yer’ sözcüğünden geldiği bilgisini veriyor.

SÜLEYMANİYE KÜLLİYESİ

Müzeden çıktığımda kurşun külahlı minareleriyle aşina olduğum bir cami görüyorum ve ayaklarım hemen beni ona yöneltiyor. Karşımda tam tekmil külliyesiyle klasik dönem Osmanlı mimarisinin en güzel örneklerinden biri olan Süleymaniye Camii olanca heybetiyle arz-ı endam ediyor. İçeride bozuk ama sevimli Türkçesiyle ‘ehlen ve sehlen, hoş geldiniz’ diyerek yapıyı tanıtan yaşlı Adnan amcaya rastlıyorum. Türkiye’den geldiğimiz için caminin haziresini geziyoruz birlikte. Son dönem Osmanlı hanedanının birçok ismi ve en önemlisi son Osmanlı padişahı Sultan Vahdeddin bu hazirede yatıyor.

HİCAZ DEMİRYOLU

Hicaz demiryolu İstanbul ile Şam, Bağdat, Beyrut, Hayfa, Amman ve Medine kentlerini demiryolu ile bağlayan büyük proje. Sultan II.Abdülhamid tarafından yaptırılan Şam istasyon binası renkli camları ve Lübnan sedirleri ile bezenen ahşap iç dekorasyonu ile göz alıyor. Her yerde karşılaştığım yakınlığı burada da fazlasıyla görüyorum. Halen kitap satış merkezi olarak yaşayan istasyon binası yakında inşaatı başlayacak olan Şam Metrosu’nun da merkez istasyonu olacak. İstasyonda Halep’ten Mersin’e düzenlenen tren seferlerinin biletleri de satılıyor.

KENT İÇİNDE KENTLER:

Hamİdİye Çarşısı İstiklâl Caddesi’nin ve ara sokaklarının üstünü tamamen kapalı olarak hayal edin. İşte böyle bir yer Hamidiye Çarşısı. Kakuleli Arap kahvesi, sahlep ve türlü baharat kokularının çatıdan sızan loş ışıklarla birlikte oluşturduğu tat, doğunun en ışıltılı merkezinde olduğunuzu fark ettiriyor. Kentin her kesiminden insanı, farklı dilleri ve renkleri barındıran, adeta bir film platosu gibi bir yer burası. Kuyumcular, çantacılar, esansçılar, bakırcılar, sözün kısası aklınıza gelen her türlü hediyelik eşyanın bulunduğu bu büyük ve tarihi çarşının ana caddesi biterken, antik sütunların arasından Emevî Camii’nin heybetli minareleri görünüyor.

EMEVİ CAMii

Mermer kaplı, dikdörtgen planlı avluda, ayakkabılarınızı çıkararak yürümek zorundasınız. Caminin Bizanslı ve Kıpti ustalarca yapılan altın yaldızlı muhteşem mozaikleri ilk bakışta göze çarpıyor. Sürekli ziyaretçilerle ve ibadet edenlerle dolup taşan camiyi Emevî halifelerinden Velid bin Abdülmelik (M.S. 706–715) yaptırmış ama aslında binanın tarihi, antik çağa kadar uzanıyor. En az dışı kadar etkileyici olan yapının içinde Yahya peygamberin başının gömülü olduğuna inanılan bir de türbe bulunuyor. Ortaçağın efsane Sultanı Selahaddin Eyyûbi de caminin bitişiğinde medfun. Buranın hemen bitişiğinde ilk Türk hava şehitleri Yüzbaşı Fethi, Üsteğmen Sadık ve Teğmen Nuri beylerin kabirleri yer alıyor. Emevî Camii’ni arkamda bırakıp eski Şam’ın ünlü El Kaymeriye mıntıkasına doğru dar sokaklardan ilerliyorum.

EL KAYMERİYE

Esnaf burada her yeri şenlendirmiş. İrili ufaklı dükkânlarda yöresel el sanatlarından çeşitli hediyelik eşyalar satılıyor. Minicik büfelerde şeker kamışı suyundan ızgara çeşitlerine kadar leziz yiyecek ve içecekler acıkanları bekliyor. Şamlılar nargileye ‘şişe’ diyor. En ünlü nargileci ise El Kaymeriye’deki en Navfara kahvesi. Akşamüstü saat beşte kürsüye çıkıp geleneksel kıyafetleriyle çeşitli hikâyeler anlatan ‘hakavati’ burasını turistler için çekici kılıyor. Şam’ı gezerken El Kaymeriye’nin gizemli ve insanı içine çeken dar sokaklarına uzun zaman ayırın. Emin olun, gezmeye doyamayacaksınız.

BAB TUMA

El Kaymeriye’nin kıvrıla kıvrıla akıp giden sokakları dönüp dolaşıp bir meydana çıkıyor. Burası Bab Tuma... Kentin Hristiyan nüfusunun yoğunlukla yaşadığı bir semt. Suriye inançların dostça ve kardeşçe birlikte yaşadığı bir ülke. Çeşitli mezheplere ait çok sayıda irili ufaklı kilise var Bab Tuma’da. Semt sakinleri yaklaşan Noel nedeniyle oldukça hararetli bir hazırlık içerisinde şu günlerde.

GÜVEN VERİCİ, KONFORLU KENT

Şam’da dolaşırken kendinizi evinizdeki kadar rahat hissedeceksiniz. Toplu ulaşım olanakları çok çeşitli olmakla birlikte taksiler de bol ve çok hesaplı. Otellerde bol ve her bütçeye uygun seçenekler mevcut. Uzun süreli kalacakların daire kiralayabilecekleri, modern mimari örneği binalar yeni semtlerde hızla artıyor. Şam, güncel modayı da yakından izleyen bir kent. Uluslararası markaların birçoğunu Şam’ın modern alışveriş merkezlerinde kolayca bulabilirsiniz. Ortadoğu mutfağının yanı sıra Avrupa mutfağından seçkin örnekler sunan mekânlar kaliteli servis sunuyor. Kitapevleri, tiyatro, sergi ve sinemalar da Şam’da oldukça aktif durumda.

ŞAM’da MUTLAKA

Yöresel mezelerden humusu, tabbuleyi ve falafeli tadın. Şeker kamışı suyu, kakuleli kahve için. Bakla severler adım başı haşlanmış bakla satan seyyar satıcılarda sokak tatlarını yakalayabilir. Kuru baklava almayı, künefe, Şam dondurması ve muhallebisi yemeyi, sedefli ahşap kutu ve sehpaları görmeyi unutmayın. Bayanlar Şam işi kıyafetleri de görmeden geçmemeli.​

__________________