Cumhurbaşkanlığı Hakkında

[|ѕ ¢ к η|]

Çankaya’nın ‘en’leri

Cumhurbaşkanı olarak en uzun süre Atatürk, en kısa süre Özal görev yaptı. En çok yabancı konuk kabul eden, yurtdışı ve yurtiçi geziye çıkan cumhurbaşkanı Demirel, hiç çıkmayan ise sadece Atatürk oldu.
Cumhurbaşkanlığı tartışmaları sürerken, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde bu görevi üstlenmiş 10 cumhurbaşkanının farklılıkları ve benzerlikleri neydi?

CUMHURBAŞKANLARININ YARISI SAVAŞLARDA YER ALDI
İlk 5 cumhurbaşkanı savaşlarda yer aldı. 1. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Balkan Savaşları, Çanakkale Savaşları, Doğu ve Güneydoğu cepheleri, Trablusgarp, Filistin ve Suriye cepheleri ile Kurtuluş Savaşı’nda görev aldı. 2. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü; Yemen-Kafkas-Suriye cepheleri, Garp Cephesi, 1’inci ve 2’inci İnönü savaşları ve Kurtuluş Savaşı’nın diğeraşamalarında, 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar; Kurtuluş Savaşı’nın Batı Anadolu Cephesi’nde, 4. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel; Çanakkale Savaşları, Filistin ve Suriye cepheleri ile Kurtuluş Savaşı’nın Batı Cephesi’nde, 5. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay ise; Filistin Cephesi, Mısır ve Kurtuluş Savaşı’nın Güney Cephesi’nde savaştı.

10 CUMHURBAŞKANINDAN 7’Sİ ASKER 3’Ü BÜROKRAT KÖKENLİ
Atatürk, Cumhurbaşkanlığı’ndan önce TBMM Başkanlığı, İsmet İnönü, Celal Bayar, 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal ve 9. Cumhurbaşkanı SüleymanDemirel başbakanlık, 5. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay ve 7. CumhurbaşkanıKenan Evren Genelkurmay Başkanlığı, 4. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel Kara Kuvvetleri Komutanlığı ve 6. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk ise Deniz Kuvvetleri Komutanlığı yaptı. 10. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ise daha önce Anayasa Mahkemesi Başkanı’ydı.

ÇOĞU 3 ÇOCUKLU
Atatürk ve Özal, görevleri başındayken vefat ettiler. Cemal Gürsel ise görevinden ayrıldıktan kısa süre sonra yaşamını yitirdi. Cumhurbaşkanlarının büyük çoğunluğu 3 çocuk sahibi. İsmet İnönü, Celal Bayar, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk, Kenan Evren, Turgut Özal ve Ahmet Necdet Sezer 3’er, Cemal Gürsel ise 1 çocuklu. Atatürk ve Demirel ise çocukları olmayan cumhurbaşkanlarıydılar.

EN UZUN SÜRE ATATÜRK’ÜN
Cumhurbaşkanlığı görevini en uzun süre yürüten Atatürk oldu. Atatürk, 15 yıl 11 gün görevde kaldı. Atatürk’ü sırasıyla İsmet İnönü (11 yıl 6 ay 11 gün), Celal Bayar (10 yıl 5 gün), Kenan Evren (7 yıl. Evren, 2 yıl 1 ay 28 gün ise Milli Güvenlik Konseyi Başkanı olarak fiilen bu görevi yürüttü), Cevdet Sunay, Fahri Korutürk ve Süleyman Demirel (7’şer yıl), Cemal Gürsel (4 yıl 5 ay 18 gün. Gürsel, Milli Birlik Komitesi Başkanı olarak ise 1 yıl 4 ay 13 gün fiilen bu görevi yürüttü).

En kısa süre Cumhurbaşkanlığı görevini yürüten ise Turgut Özal oldu. Özal, ölümüne kadar 3 yıl 5 ay 8 gün görev yapabildi.

ORTALAMA GÖREV SÜRESİ 8 YIL 3 AY 19 GÜN
Cumhurbaşkanlarının ortalama görev süresi 8 yıl 3 ay 19 gün. Cumhurbaşkanlığı, toplam 6 ay 14 gün vekaletle yönetildi. Milli Birlik Komitesi ve Milli Güvenlik Konseyi dönemleri ise toplam 3 yıl 6 ay 11 gün sürdü.

EN ÇOK YASAYI SEZER GERİ ÇEVİRDİ
Cumhurbaşkanlarının yasaların bir kez görüşülmek üzere TBMM’ye geri gönderilmesi uygulamasının ilk örneği Cemal Gürsel döneminde yaşandı. 1963 yılından 29 Ekim 2005’e kadar bir kez daha görüşülmek üzere TBMM’ye gönderilen yasa sayısı 141 oldu. Gürsel 2, Sunay 18, Korutürk 13, Evren 26, Özal 19, Demirel 14 yasayı iade etti. Cumhurbaşkanı Sezer ise 29 Ekim 2005’e kadar 49 yasayı geri çevirdi. Bu sayı, 29 Mart 2007 tarihi itibariyle 66’ya yükseldi.

CUMHURBAŞKANLARININ İPTAL DAVALARI
Cumhurbaşkanları 1975 yılından 29 Ekim 2005 tarihine kadar yaklaşık 30 yıllık sürede Anayasa Mahkemesi’ne toplam 34 iptal davası açtılar. Bu davalardan yalnızca biri reddedildi. 17 dava iptalle, 4 dava kısmen iptal, kısmen ret ile sonuçlandı. 2 dava hakkında karar verilmesine yer olmadığına, 2 dava hakkında kısmen ret-kısmen karar verilmesine yer olmadığına karar verildi. 8 dava ise sürüyor.

Cumhurbaşkanı Sezer, en çok iptal davası açan Cumhurbaşkanı oldu. Sezer, 16 kez Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açtı. Sezer’i sırasıyla, Korutürk ve Evren (6’şar kez), Demirel (4 kez) ve Özal (2 kez) izledi.

KONUK KABULÜNDE DEMİREL ÖNDE
9. Cumhurbaşkanı Demirel, en çok üst düzey konuk kabul eden, yurtiçi ve yurtdışı geziye çıkan cumhurbaşkanı oldu.

Demirel, 229 üst düzey yabancı konuk kabul etti. Demirel’i sırasıyla, Sezer (154), Özal (64), Evren (55), Sunay (48), Bayar (38),Korutürk (31), Atatürk (25), Gürsel (14) ve İnönü (5) izledi. Cumhurbaşkanlarına en çok KKTC’den üst düzey konuk geldi. KKTC’dengelen üst düzey konuk sayısı 56. Cumhurbaşkanlarına ziyaret gerçekleştirilen diğer ülkelerin sıralaması ise şöyle:
“Pakistan (39), Azerbaycan (31), İran (30), Romanya (28), Bulgaristan, Kırgızistan ve Ürdün (16’şar), Bosna-Hersek (14), Arnavutluk ve Kazakistan (13’er), Almanya, Gürcistan, Irak, Rusya Federasyonu (SSCB) ve Türkmenistan (12’şer), Mısır ve Özbekistan (11’er), Afganistan ile Sırbistan ve Karadağ (Yugoslavya) (10’ar), ABD, İsrail ve Yunanistan (9’ar), Çin Halk Cumhuriyeti, İngiltere ve Ukrayna (8’er), Avustralya, Fransa, İtalya ve Macaristan (7’şer), Kuveyt, Libya, Makedonya, Polonya, Suriye, Tunus ve Yeni Zelanda (6’şar).”

Yabancı ülkelerden Türkiye’ye üst düzeyde 663 gezi gerçekleştirilirken, aynı dönemde Cumhurbaşkanları 287 dış gezi yaptı.

ATATÜRK YURTDIŞI GEZİYE ÇIKMADI
En çok yurtdışı geziye çıkan Cumhurbaşkanı, Demirel oldu. Demirel, 57 ülkeye 125 gezi gerçekleştirdi. Demirel’i Sezer izledi. Cumhurbaşkanı Sezer; 37 ülkeye 49 gezi yaptı. Özal; 29 ülkeye 40 gezi, Evren; 23 ülkeye 32 gezi, Sunay; 15 ülkeye 17 gezi, Bayar; 13 ülkeye 17 gezi, Korutürk; 4 ülkeye 5 gezi, Gürsel ve İnönü ise birer ülkeye gezi yaptılar. Atatürk, hiç yurtdışı gezisine çıkmadı.

En çok yurtdışı gezi düzenlenen ülkeler ise İran, Pakistan ve Romanya (14’er), ABD (13), Azerbaycan (11), Mısır (9), Fransa, Kazakistan ve Ürdün (8’er), Bulgaristan, Hırvatistan ve Türkmenistan (7’şer), Almanya, Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Gürcistan (6’şar) şeklinde sıralandı.

YURTİÇİ GEZİLER VE DEMİREL
Cumhurbaşkanlarının yurtiçine gerçekleştirdikleri gezilerde de Demirel, açık ara önde bulunuyor. Demirel, 473 yurtiçi gezide 622 yere uğradı. Evren, 178 yurtiçi gezide 275; İnönü, 144 yurtiçi gezide 188; Celal Bayar, 125 yurtiçi gezide 299; Atatürk, 116 yurtiçi 301; Özal, 114 yurt içi gezide 198; Sezer, 90 yurtiçi gezide 99; Sunay, 55 yurtiçi gezide 107; Korutürk, 26 yurtiçi gezide 59; Gürsel, 16 yurtiçi gezide 31 yere uğradı.

Cumhuriyet tarihinde yeni kurulan birkaç il dışında cumhurbaşkanlarının hiç uğramadıkları il bulunmuyor. 29 Ekim 1923’ten günümüze, tüm illere bin 337 gezi yapıldı. Bu gezilerde aynı yere birkaç kez gidilmesi de dahil uğranılan yer sayısı 2 bin 179’a ulaştı.

Başta İstanbul olmak üzere, ulusal ve uluslararası toplantıların yoğun olarak düzenlendiği kimi illere yapılan ziyaret sayısı hem bu tür etkinliklerin daha az gerçekleştiği, hem de ekonomik ve coğrafi yönden diğerlerine göre geri kalan illere yönelik ziyaret sayısından fazla gerçekleşti. Bu bağlamda Aksaray, Karaman, Kilis ve Osmaniye birer, Adıyaman 2, Iğdır, Kırıkkale ve Ordu 3’er, Artvin 4, Ağrı, Gümüşhane, Muş, Rize, Şırnak ve Tunceli 5’er, Bingöl, Bitlis, Kastamonu ve Sinop 6’şar, Burdur, Giresun ve Hakkari 7’şer kez ziyaret edildi.

Kimler cumhurbaşkanı olabilir?
Türk vatandaşı olmak, 40 yaşını doldurmuş ve yüksekokul mezunu olmak aranan temel şartlar. Yüksekokul şartı Celal Bayar yüzünden konuldu, aynı kişinin iki kez cumhurbaşkanlığı yapması ise Demirel’in döneminde tartışıldı.
Siyasetteki en yüksek zirve olan cumhurbaşkanlığına kimlerin seçilebileceği, seçilme koşulları Anayasa’da düzenleniyor. 1982 Anayasası 104. maddede, “Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir” tanımıyla ‘Devletin başı’ kabul edilen cumhurbaşkanlığına seçilmek için aranan koşullar sayılıyor:

CUMHURBAŞKANI SEÇİLME ŞARTLARI

1- Türk vatandaşı olmak

2- 40 yaşını doldurmuş olmak

3- Yüksek öğrenim şartı:
1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu böyle bir öğrenim şartı aramıyordu. Bu şart ilk kez 1961 Anayasası tarafından konuldu.

YÜKSEKOKUL ŞARTI CELAL BAYAR YÜZÜNDEN KONULDU
Bu şartın konulmasındaki asıl neden, 1950-60 döneminde Cumhurbaşkanlığı yapan ve yüksek öğrenim görmemiş olan Celal Bayar’a duyulan tepkidir. Temsilciler Meclisi görüşmelerinde, yüksek öğretim şartının konulması yolunda önergeyi veren Ahmet Karamüftüoğlu, “Devletin reisi nasıl olur da tahsilsiz olabilir? Bunun acısını az mı çektik? Türk devletini temsil edecek adamda tahsil ve kültür seviyesinin aranması en masum ve haklı bir tekliftir” diyerek önergesini savunmuştu.

4- Milletvekili olmak veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmak:
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi olmayan ama milletvekili seçilme yeterliliğine sahip birinin Cumhurbaşkanlığına aday gösterilebilmesi, “Meclis üye tamsayısının en az beşte birinin yazılı önerisiyle mümkündür”.

ADAY OLMAK SEÇİME KATILABİLMEK İÇİN YETERLİ Mİ?
Cumhurbaşkanlığına aday olduğunu açıklayan gazeteci Metin Uca’nın Anayasa’daki şart gereği Meclis üye tamsayısının en az beşte birinin yazılı önerisiyle mümkün. Uca yaptığı açıklamada bunu ifade ederek, 110 milletvekili konusunda umutlu olduğunu söyledi. Uca, ‘Meclis’te liberal milletvekillerinden olumlu tepkiler aldığını’ dile getirerek, “110 milletvekili konusunda umutluyum. İktidar partisi dahil, görüştüğüm kişiler var” demişti.

5- Daha önce cumhurbaşkanlığı yapmamış olmak:
Anayasanın 101. maddesine göre, “bir kimse, iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez”. Türk siyasetinde Cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde kimin cumuhurbaşkanı olacağı konusunda sorun yaşandığında, bu kuralın değiştirilmesi gündeme geliyor. Ancak bu girişimler şimdiye kadar başarısızlıkla sonuçlandı.

DEMİREL İÇİN 5+5 FORMÜLÜ DENENDİ
Son olarak Süleyman Demirel’in cumhurbaşkanlığının sonuna gelindiğinde Başbakan Ecevit, Demirel’in görev süresinin ‘istikrar’ için bir dönem daha uzatılması gerektiğini söyleyerek, anayasada ‘iki kelimelik’ değişiklik yapılmasının yeterli olacağını savunmuştu. DYP lideri Çiller; Ecevit, Bahçeli, Yılmaz ve Kutan’la görüşerek beşer yıllığına aynı kişinin iki kez cumhurbaşkanı seçilebilmesine olanak tanıyan bir öneri götürmüştü. Ancak 5+5 formülü yaşama geçirilemedi. 5 Nisan 2000’de yapılan tarihi oturumda Demirel’in kaderini belirleyen 101. maddde reddedildi. Görev süresi uzatılmazsa ekonominin olumsuz etkileneceğine ilişkin görüşler ileri sürülmüş olsa da Demirel’in görev süresinin uzatılmaması piyasalarda olumlu algılandı. Borsa 1053 puan artışla 17 bin puan sınırına dayanmıştı.

Not: Alıntıdır

İyi forumlar
Seçkin