Mayhoş
mayhoş
Edirne'ye özgü bir sanat ürünü olarak süpürge gelişen teknoloji karşısında temizlik aracı olarak önemini yitirmekte olup geleneksel bir sanat ürünü olarak değerini korumaktadır.Geçmişte “Süpürgeciler hanı” denen hanlarda oluşan küçük dükkanlarda süpürge üreten esnafı bugün bu yerlerde görememekteyiz. Gün geçtikçe de sayıları azalmaktadır. Tarladan toplanan süpürge telleri süpürge yapımına uygun uzunlukta kesilir. Tohumları ve yaprakları ayıklanıp demetler haline getirilerek üretici tarafından Borsada satışa çıkarılır. Üreticinin belirlediği fiyatlar üzerinden açık arttırma ile süpürge yapımcıları tarafından satın alınan süpürge telleri, yumuşak olması ve kükürtün kolay ıslanması için su ile ıslatılır. Islatılan teller küçük kapalı ve bir ocağı bulunan penceresiz bir odaya konarak kükürtle ağartılır. Ağartılan bu süpürge telleri “ayıklayıcı” diye anılan kişi tarafından bıçakla ayıklanır. Kalın, dolgun ve etli olanlar tepelik, ince ve cılız tellerde işlik olarak ayrılır. Kısa, kırık, koyu renkte düzgün olmayan teller ayıklanarak küçük el süpürgeleri ve top süpürge yapımında kullanılır. Teller “sarıcı”larca (taslakçı) temizlenir. 4-9, ya da daha çoğu bir araya getirilip, yavru demetler yapılır. Bunların ikisi birleştirilir, pamuk ipliğiyle bağlanarak, süpürge taslağı oluşturulur.
“Bağlayıcı”larca (tepeci) bu taslağın sapına 4-5 tel yerleştirilerek, tepelik yapılır. “Ayakcak” denilen ayak mengenesinden yararlanılarak sap, üç ya da daha çok yerinden galvanize telle bağlanır. Süpürge taslağına “el mengenesi” (falaka) yardımıyla süpürge biçimi verilir. Tokmakla vurularak bu biçim pekiştirilir. Üç ya da daha çok yerinden çuvaldızla dikilir. Gelenek çevresinde, özellikle Edirne'de evlenme geleneklerinde önemli yer tutan ve sapına kabara denilen iri başlı özel bir çivi çakıldığında kullanan bayanın kız olduğunun göstergesi; evin kapısı dışına asıldığında ise burada evlenecek çağda kız bulunduğunu belirten simge olan ve aynalı şekliyle evlenen kızın çeyiz eşyaları arasında vazgeçilemez konumdaki süpürge, yukarıda sözü edilen işlemlerden sonra kullanıma sunulmak üzere satışa çıkarılır. Edirne’ye özgü olan süpürgeler bütün Türkiye’de ve turistik eşya olarak Avrupa’da da beğenilir ve tutulur. En çok İstanbul’a gönderilir.
AYNALI SÜPÜRGENİN HİKAYELERİ
Edirne'de aynalı süpürgeyle ilgili anlatılan birçok rivayet var. Bunlardan biri şöyle:
“Güzel bir gelin, bir de kayınvalidesi varmış. Gelin çok süslüymüş, günde defalarca aynaya bakarmış. Bu nedenle pek iş yapamazmış. Bu konuya çözüm bulmak gerektiğini düşünen kayınvalide, süpürgeye ayna takarak gelinin eline vermiş. (Gelin! Gelin! Al sana aynalı süpürge, hem aynaya bak, hem de işine bak) demiş.”
Aynalı süpürgenin, evlenme çağındaki genç kızların evlerinin önünü süpürürken sokaktan geçen delikanlıları aynadan izlemeleri için kullandığı da söyleniyor.
Bir diğer rivayete göre, eskiden aynalı süpürgenin başında “kabara” adı verilen iri başlı bir çivi bulunurdu. Bu, genç kız için bir temizlik, saflık simgesiydi. Aynalı süpürge, evin dış kapısına asılmışsa 'evimizde evlilik çağında kızımız var' anlamı taşırdı. Gelin kızın çeyiz sandığına, evine düşkün, eli iş tutan, becerikli ve temiz bir kız olduğunu anlatmak için aynalı süpürge konulurdu.
Ev işini yapmaya üşenen gelin, kayınvalidesinin geldiğini süpürgenin kendisine doğru olan tarafındaki aynadan görür ve kendisine çeki düzen verirmiş. Kayınvalidesiyle küsen, sözünden incinen gelinler ise “Dön de kendine bak” demek için süpürgenin aynasını abartılı hareketlerle kayınvalidesine doğru tutarak bu hislerini anlatırmış
“Bağlayıcı”larca (tepeci) bu taslağın sapına 4-5 tel yerleştirilerek, tepelik yapılır. “Ayakcak” denilen ayak mengenesinden yararlanılarak sap, üç ya da daha çok yerinden galvanize telle bağlanır. Süpürge taslağına “el mengenesi” (falaka) yardımıyla süpürge biçimi verilir. Tokmakla vurularak bu biçim pekiştirilir. Üç ya da daha çok yerinden çuvaldızla dikilir. Gelenek çevresinde, özellikle Edirne'de evlenme geleneklerinde önemli yer tutan ve sapına kabara denilen iri başlı özel bir çivi çakıldığında kullanan bayanın kız olduğunun göstergesi; evin kapısı dışına asıldığında ise burada evlenecek çağda kız bulunduğunu belirten simge olan ve aynalı şekliyle evlenen kızın çeyiz eşyaları arasında vazgeçilemez konumdaki süpürge, yukarıda sözü edilen işlemlerden sonra kullanıma sunulmak üzere satışa çıkarılır. Edirne’ye özgü olan süpürgeler bütün Türkiye’de ve turistik eşya olarak Avrupa’da da beğenilir ve tutulur. En çok İstanbul’a gönderilir.
AYNALI SÜPÜRGENİN HİKAYELERİ
Edirne'de aynalı süpürgeyle ilgili anlatılan birçok rivayet var. Bunlardan biri şöyle:
“Güzel bir gelin, bir de kayınvalidesi varmış. Gelin çok süslüymüş, günde defalarca aynaya bakarmış. Bu nedenle pek iş yapamazmış. Bu konuya çözüm bulmak gerektiğini düşünen kayınvalide, süpürgeye ayna takarak gelinin eline vermiş. (Gelin! Gelin! Al sana aynalı süpürge, hem aynaya bak, hem de işine bak) demiş.”
Aynalı süpürgenin, evlenme çağındaki genç kızların evlerinin önünü süpürürken sokaktan geçen delikanlıları aynadan izlemeleri için kullandığı da söyleniyor.
Bir diğer rivayete göre, eskiden aynalı süpürgenin başında “kabara” adı verilen iri başlı bir çivi bulunurdu. Bu, genç kız için bir temizlik, saflık simgesiydi. Aynalı süpürge, evin dış kapısına asılmışsa 'evimizde evlilik çağında kızımız var' anlamı taşırdı. Gelin kızın çeyiz sandığına, evine düşkün, eli iş tutan, becerikli ve temiz bir kız olduğunu anlatmak için aynalı süpürge konulurdu.
Ev işini yapmaya üşenen gelin, kayınvalidesinin geldiğini süpürgenin kendisine doğru olan tarafındaki aynadan görür ve kendisine çeki düzen verirmiş. Kayınvalidesiyle küsen, sözünden incinen gelinler ise “Dön de kendine bak” demek için süpürgenin aynasını abartılı hareketlerle kayınvalidesine doğru tutarak bu hislerini anlatırmış