Çarpanlara Ayırma
Bir harfli ifadeyi, iki veya daha fazla ifadenin çarpımı biçiminde yazmaya çarpanlara ayırma denir.
Çarpanlara Ayırma Yöntemler:
1) Ortak Çarpan Parantezine Alarak Çarpanlara Ayırma : Her terimde ortak olarak bulunan çarpan, parantez dışına alınır.Her terimin ortak çarpana bölümü parantez içine yazılır.
1) Aşagidaki ifadeleri Çarpanlarina ayiriniz.
a) 3a + 3b = 3(a + b) b) 5m - 10mn = 5m (1 - 2)
c) 12x + 9y =3(4x + 3y) d) 3a2b - 2ab2 = ab (3a - 2b)
e) 3ax + 3ay - 3az f) (a - b) x + 3 (a - b)
g) (m - n) - (a + b)(m - n) h) - a - b - x2 (a + b)
ı) x2(p - 3) + ma2 (3 - p) i) 1 - 2x + m (2x - 1)
2) Gruplandırma Yaparak Çarpanlara Ayırma : Bütün terimlerde ortak çarpan yoksa, terimler ikişer, ikişer, üçer, üçer guruplandırılır. Gruplar ayrı, ayrı ortak çarpanlarına ayrılır.
2) a) mx + ny + my + nx b) xy - xb - yb + b2
c) x4 - 4 + 2x3 - 2x d) 2x2 -3x - 6xy + 9y
e) x3 - x + 1 - x2 f) x4 - x + x3 - 1
g) ab(c2 - d2) - cd (a2 - b2) h) ac2 + 3c - bc - 2ac - 6 + 2b
ı) mn(zi + y2) + zy (m2 + n2) i) a2b2 + 1 - (a2 + b2)
3) Tam Kare şeklindeki Ifadeleri Çarpanlara Ayirma : Polinom üç terimli ise, ilk ve son terimin kare köklerinin çarpimi nin iki kati ortadaki terimi veriyorsa, bu tam kare şeklinde ifadedir
a2 + 2ab + b2 = (a + b)2, a2 - 2ab + b2 = (a - b)2
3) a) x2 + 4xb + 4b2 b) 4a2 + 12ab + 9b2 c) 4a2b2 - 4abc + c2
4) a) a2b + 8ab +16b3 b) 2m3 - 28m2 +98m c) 4x3y - 12x2y2 + 9xy3
4) İki Kare Farkı Şeklindeki İfadeleri Çarpanlara Ayırma : Polinom iki terimli , işaretleri farkli, kare kökleri aliniyorsa; Bu Polinom iki kare farkı biçiminde çarpanlarına ayrılır.
a2 - b2 = (a + b) (a - b)
5) a) 25 - 9a2b2 b) x4 - 1 c) (m - n)2 - (m + n)2
6) a) 18x2 - 2y2 b) 2a2b3 - 32b c) 12x3y - 75xy5
7) a) 9a2 - 6a +1 - b2 b) x2 - 12x + 36 - 4y2 c)16m2 - n2 - 6n - 9
d)1 - x2 - 2xy - y2 e) m2 - n2 - 3m + 3n f) a2 - 25b2 - a + 5b
g) a2 - 4m2 - 12mn - 9n2 h) 9a2 -16m4 - 12axy + 4x2y2
5) İki Küp Toplamı - Farkı İfadeleri Çarpanlara Ayırma: a3 + b3 = (a + b) (a2 - ab + b2) , a3 - b3 = (a - b) (a2 + ab + b2)
8) a) a3 + 8 b) 8 - m3 c) x3 + 1 d) 27a3 - 64 e) x3a3 + b3
9) a) 81m3 - 3n3 b) 24x3y - 3y c) 2x + 54x4
10) a) (x +y)3 - 8 b) a3 + 8(a - b)3 c) (m - n)3 + 1
6) xn yn biçimindeki polinomları Çarpanlara Ayırma:
11) a) x4 + 1 = (x + 1) (x3 - x2 + x - 1)
b) x4 - 1 = (x2 + 1) (x + 1) (x - 1)
c) x5 + 25 = (x + 2) (x4 - 2x3 + 4x2 - 8x + 16)
d) x5 - 1 = (x - 1) (x4 + x3 + x2 + x + 1)
7) Bir Terim Ekleyip Çıkararak Çarpanlara Ayırma: Verilen İfade uygun bir terim ekleme ve çıkarma yolu ile tam kare ve iki kare farkı şeklinde çarpanlara ayırma işlemine benzetilir
12) 4x4 + 7x2 + 4 ifadesini Çarpanlarına ayırınız.
4x4 + 7x2 + 4 = 4x4 + 7x2 + 4 + x2 - x2 = 4x4 + 8x2 + 4- x2
= (2x2 + 2)2 - x2
2x2 2 = (2x2 + 2 - x) (2x2 + 2 + x)
2.2x2.2 = 8x2 = (2x2 - x + 2) (2x2 + x + 2)
13) x2 - 6x + 5 ifadesini x’li terimin kat sayısının yarısının karesini
ekleyip-çıkararak çarpanlarına ayırınız.
x2 - 6x + 5 + 32 - 32 = (x2 - 6x + 32) - 32 + 5 = (x - 3)2 - 4
= (x - 3 - 2) (x - 3 + 2) = (x - 5) (x - 1)
14) a) m2 + 2m - 24 b) a4 + a2 + 1 c) 16a4 + 4a2b2 + b4
d) a2 - 6ab + 8b2 +2b - 1 (Not: b2 yi bir ekleyip - çıkar )
8) x2 + bx + c şeklindeki üç terimlileri Çarpanlarina Ayirma : Çarpımları c, toplamları b olan iki sayı arayacağız. Çarpımları (+) ise işaretleri aynı, Çarpımları (-) ise işaretleri farklı Toplamları (+) “ “ (+) olur Toplamları (+) “ büyüğü (+) olur Toplamları (-) “ “ (-) olur Toplamları (-) “ büyüğü (-) olur
15)a) x2 + 5x + 6 b) x2 - 5x + 6 c) x2 + 7x + 6 d) x2 - 7x + 6
e) x2 + 5x - 6 f) x2 - 5x - 6 g) x2 + x - 6 h) x2 - x - 6
ı) x2 - 7x - 18 i) x4 - x2 - 30 k) m2 - 6m - 27 l) x2 - 3xy - 10y2
m) -x2 - 2x + 3 n) x2 - 13x + 30 o) x2 + 2y2- 3xy
9) ax2 + bx + c şeklindeki üç terimlileri Çarpanlarina Ayirma : ax2 + bx + c = (mx + p) (nx + q) mx p nx q (mx.q + nx.q = bx oluyorsa)
16) 6x2 + 7x - 3 = (3x - 1) (2x + 3) olur.
3x - 1 (3x . 3 - 1. 2x = 9x - 2x = 7x olduğundan)
2x + 3
17) a) 3x2 - 2x - 8 b) 3x2 - 7x + 2 c) 2m2 + 5mn - 12n2
d) 8a2 - 2ab - b e) 4x2 + 21x + 5 f) 36a2 - 33ab - 20b2
g) 4m2 + 11m - 3 h) 6a2 + 5a - 6 ı) 12a2 - 8ab - 15b2
i) 2m2 - 10m + 12 k) 3x2 + 3x - 18 l) 3 n2 + 30n + 48
18) a2 + 2ab + b2 = 3 ve c2 + 2ac + 2bc = 6 ise; a + b + c = ?
c2 + 2ac + 2bc = 6 T.T.T
a2 + b2 + c2 + 2ab + 2ac + 2bc = 9 (a + b + c)2 = 9 Ç = {-3, 3}
19) 91) x = 4 , y = 2 ise, x5 - 5x4y + 10x3y2 - 10x2y3 + 5xy4 - y5 = ?
a) 16 b) 32 c) 64 d) 128 e) 256
x5 - 5x4y + 10x3y2 - 10x2y3 + 5xy4 - y5 = (x - y)5 = (4 - 2)5= 32
20) 97) , ise; a) 6 b) 8 c)10
a + b yerine ab yazılırsa
(a . b)2 - 2ab - 24 = 0 olur. a .b = y diyelim.
y2 - 2y - 24 = 0 y - 6) (y + 4) = 0 y = - 4 ve y = 6
21) ise, C = 8
olur. (özdeşlikte yerine yazalim )
22) ise; C = 36
olur. (özdeşlikte yerine yazalim )
23) ise; C = 12
olur. (yerine yazalım )
24) işleminin sonucu kaçtir?
123 =153 - 30 ve 183 =153 + 30 yazılırsa
=153 olur
bide bunlar var işe yararmı bilmem
E ) ÇARPANLARA AYIRMA YÖNTEMLERİ :
Bir harfli ifadeyi çarpanlara ayırma işlemi, çarpımları o ifadeyi veren çarpanları bulmak demektir.
ORTAK ÇARPAN PARANTEZİNE ALARAK ÇARPANLARA AYIRMA YÖNTEMİ :
Her terimde katsayıların e.b.o.b.’u veya her terimdeki aynı (ortak) çarpan ifadelerinin parantez dışına alınmasına denir.
Örnekler :
ax - bx² + cx = x ( ax² - bx + c)
a – b = - ( b – a )
x + 4x² - x = x ( x² + 4x – 1 )
(a – 2) x + y ( 2 – a) = (a – 2) x – y (a – 2) = (a – 2) (x – y)
GRUPLANDIRARAK ÇARPANLARA AYIRMA YÖNTEMİ :
Verilen ifadenin terimleri uygun şekillerde gruplara ayrılır ve ayrılan gruplarda ortak bir çarpan bulunmaya çalışılır.
Örnekler :
ax + bx + ay +by = x (a + b) + y (a + b) = (a + b) (x + y)
I. Grup II. Grup
2a(b + 1) + 3b + 3 + ab + a = 2a(b + 1) + 3(b + 1) + a(b + 1) = (b + 1) ( 2a + 3 + a)
= (b + 1) (3a + 3) = 3(a + 1) (b + 1)
İKİ KARE FARKINDAN FAYDALANARAK ÇARPANLARA AYIRMA YÖNTEMİ :
İki kare farkı olan ifadeleri çarpanlara ayırırken, a² - b² = (a – b) (a + b) özdeşliğinden faydalanılır. Bu özdeşliği şu şekilde yorumlayabiliriz. “ Verilen a² - b² ifadesinde a² nin karekökü ve b² nin karekökü bulunur. Bu bulunan ifadelerin arasına ( - ) ve ( + ) işaretleri konularak çarpılır.
Örnekler :
4² - x² = (4 – x) (4 + x)
25 - y² = (5 – y) (5 + y)
a - b² = ( a –b) ( a –b)
1-16x²= 1² - (4x)² = (1 – 4x) (1 + 4x)
(3a-2)²-1= (3a – 2 – 1) (3a – 2 + 1) = (3a – 3) (3a – 1)
TAM KARE OLAN İFADELERDEN FAYDALANMA YÖNTEMİ :
Tam kare olan üç terimli ifadelerde, iki terimin karekökleri çarpımının iki katı ortadaki terimi vermektedir.
(a + b)² = a² + 2ab + b²
(a – b)² = a² - 2ab + b²
Örnekler :
x² - 2x + 1 = (x –1)²
x 1
x² + 4x + 4 = (x + 2)²
x 2
X²+ BX +C ÜÇ TERİMLİSİNİ ÇARPANLARINA AYIRMA YÖNTEMİ :
Bu şekildeki üç terimlileri çarpanlarına ayırırken, çarpımları C (sabit terim), toplamları B (x’in katsayısı) olan iki sayı aranır.
Örnekler :
x² + 7x + 6
6.1 = 6 ve 6+1 = 7 olduğundan
x² + 7x + 6 = (x + 6) (x + 1)
x² - 4x + 3
(-3).(-1)=3 ve (-3)+(-1)= - 4 olduğundan
x² 4x + 3 = (x – 3) (x – 1)
x - 3
x - 1
bide bu dosyanın içinde var çarpanlara ayırma hem anlatım hem soru
http://rapidshare.com/files/18078636/gencbilim_matematik_97.zip.html