shawshank
New member
Keith Chen, Yale Üniversitesinde ekonomi bölümünde görev yapan bir
profesör. Keith Chen'in araştırması, maymunlara, para kullanmayı
öğretmek
ve bunun sayesinde topladığı bilgileri, bizlerin yani insanların, para
ile
olan ilişkisini karsılaştırıp, çeşitli sonuçlar çıkarmak. Araştırma,
Yale
Üniversitesinin maymun laboratuarında başlıyor. Bu laboratuarda 7 adet
capuchin maymunları, bir ana ve birçok küçük deney kafeslerinde, para
kullanmayı öğreniyorlar. Para olarak, gümüş renkli, somun kullanılıyor.
Süreç gayet basit. Ana kafesten bir maymun alınıp, deney kafesine
koyuluyor. Bu maymuna para adını verdikleri somun veriliyor. Maymun
öncellikle bu somunu kokluyor, ağzına götürüyor. Bu aşamada bir tepsi
içinde çeşitli yiyecekler getiriliyor: elma, üzüm ve jell-o. Amaç, bu 7
maymunun her birinin sevdiği yiyecek türünü bulmak ve bu yiyeceği elde
etmek için parayı kullanmalarını sağlamak. Deney kafesindeki maymun
elmayı
seçiyor. Araştırmacılar, maymuna elmayı vermeden önce, elinden parayı
alıp,
maymuna yiyeceği veriyorlar. Bu süreç haftalarca sürüyor ve maymunlar
birkaç hafta sonra, ellerindeki somunun yani paranın gücünü anlamaya
başlıyorlar. Maymunlar paranın kullanımını; araştırmacılar, en çok
tercih
edilen yiyeceği öğrendikten sonra, yeni bir süreç başlıyor:
fiyatlandırma.
Bu yeni süreçteki amaç, maymunların, biz insanlar gibi rasyonel
kararlar
verip vermediğini bulabilmek. Böylece araştırmacılar, birçok maymunun
tercihi olan jell-o'nun fiyatını iki somun, elmanın fiyatını yarım
somun ve
üzümün fiyatını ise bir somun yapıyorlar. Buldukları sonuç ise
gerçekten
ilginç. Maymunlar, deney sırasında, biz insanlar gibi para harcama
konusunda çoğu zaman rasyonel davranıyorlar. Parasını, en çok yiyecek
alabileceği şekilde harcamaya başlıyorlar. Maymunlar, 1 somun verip, 2
dilim elma almayı, fiyatı 2 somun olan bir adet jell-o'ya tercih etmeye
başlıyor.
Buraya kadar her şey güzel! Günlerden bir gün, yine ana kafesten, deney
kafesine alınan maymun, deney kafesindeki bir tepsi içinde bulunan 12
somunu görüp, aniden çılgına dönüyor. Paraların bulunduğu tepsiyi
kapıp,
ana kafese fırlatıyor ve kendisini de ana kafese atıyor. Ana kafesteki
bütün maymunlar bir anda gökten para yağdığını görüp, yere düşen
paraları
kapışmaya başlıyorlar. Levitt, bunu yazısında maymun tarihinde
gerçeklesen
ilk "banka soygunu"(maymunun tepsiyi çalması) ve "hapishane kaçışı"
(maymunun deney kafesinden, ana kafese kaçışı) olarak tanımlıyor.
Bütün bu kaos içinde araştırmacılar, ana kafesteki maymunlardan parayı
geri
almaya çalışıyor. Olay biraz yatıştığı bir anda Keith Chen, hiç
görmemeyi
tercih ettiğini söylediği bir olaya şahit oluyor: Erkek maymunlardan
biri,
dişi maymunlardan birine yaklaşıp, ona elinde bulunan somunlardan
birini
veriyor ve bunun karşılığında dişi maymun, erkek maymunun seks
teklifini
kabul ediyor! Işin ilginç yanı bu iki maymunun "işi" bittikten sonra,
dişi
maymun "kazandığı" parayı araştırmacıya getirip, bununla üzüm almaya
çalışıyor. Chen, bu olayı maymun tarihindeki ilk " fuhuş" olarak
tanımlıyor.
Üniversitenin araştırma etik bölümü, maymunlar üzerinde yapılan para
araştırmasının, maymunların yaşam koşulunu, değerlerini ve gündelik
yaşamlarını tamamen değiştirdiği ve zedelediği gerekçesiyle,
araştırmayı
iptal edip, maymunlara para verilmesini yasaklıyor.
NYTIMES
profesör. Keith Chen'in araştırması, maymunlara, para kullanmayı
öğretmek
ve bunun sayesinde topladığı bilgileri, bizlerin yani insanların, para
ile
olan ilişkisini karsılaştırıp, çeşitli sonuçlar çıkarmak. Araştırma,
Yale
Üniversitesinin maymun laboratuarında başlıyor. Bu laboratuarda 7 adet
capuchin maymunları, bir ana ve birçok küçük deney kafeslerinde, para
kullanmayı öğreniyorlar. Para olarak, gümüş renkli, somun kullanılıyor.
Süreç gayet basit. Ana kafesten bir maymun alınıp, deney kafesine
koyuluyor. Bu maymuna para adını verdikleri somun veriliyor. Maymun
öncellikle bu somunu kokluyor, ağzına götürüyor. Bu aşamada bir tepsi
içinde çeşitli yiyecekler getiriliyor: elma, üzüm ve jell-o. Amaç, bu 7
maymunun her birinin sevdiği yiyecek türünü bulmak ve bu yiyeceği elde
etmek için parayı kullanmalarını sağlamak. Deney kafesindeki maymun
elmayı
seçiyor. Araştırmacılar, maymuna elmayı vermeden önce, elinden parayı
alıp,
maymuna yiyeceği veriyorlar. Bu süreç haftalarca sürüyor ve maymunlar
birkaç hafta sonra, ellerindeki somunun yani paranın gücünü anlamaya
başlıyorlar. Maymunlar paranın kullanımını; araştırmacılar, en çok
tercih
edilen yiyeceği öğrendikten sonra, yeni bir süreç başlıyor:
fiyatlandırma.
Bu yeni süreçteki amaç, maymunların, biz insanlar gibi rasyonel
kararlar
verip vermediğini bulabilmek. Böylece araştırmacılar, birçok maymunun
tercihi olan jell-o'nun fiyatını iki somun, elmanın fiyatını yarım
somun ve
üzümün fiyatını ise bir somun yapıyorlar. Buldukları sonuç ise
gerçekten
ilginç. Maymunlar, deney sırasında, biz insanlar gibi para harcama
konusunda çoğu zaman rasyonel davranıyorlar. Parasını, en çok yiyecek
alabileceği şekilde harcamaya başlıyorlar. Maymunlar, 1 somun verip, 2
dilim elma almayı, fiyatı 2 somun olan bir adet jell-o'ya tercih etmeye
başlıyor.
Buraya kadar her şey güzel! Günlerden bir gün, yine ana kafesten, deney
kafesine alınan maymun, deney kafesindeki bir tepsi içinde bulunan 12
somunu görüp, aniden çılgına dönüyor. Paraların bulunduğu tepsiyi
kapıp,
ana kafese fırlatıyor ve kendisini de ana kafese atıyor. Ana kafesteki
bütün maymunlar bir anda gökten para yağdığını görüp, yere düşen
paraları
kapışmaya başlıyorlar. Levitt, bunu yazısında maymun tarihinde
gerçeklesen
ilk "banka soygunu"(maymunun tepsiyi çalması) ve "hapishane kaçışı"
(maymunun deney kafesinden, ana kafese kaçışı) olarak tanımlıyor.
Bütün bu kaos içinde araştırmacılar, ana kafesteki maymunlardan parayı
geri
almaya çalışıyor. Olay biraz yatıştığı bir anda Keith Chen, hiç
görmemeyi
tercih ettiğini söylediği bir olaya şahit oluyor: Erkek maymunlardan
biri,
dişi maymunlardan birine yaklaşıp, ona elinde bulunan somunlardan
birini
veriyor ve bunun karşılığında dişi maymun, erkek maymunun seks
teklifini
kabul ediyor! Işin ilginç yanı bu iki maymunun "işi" bittikten sonra,
dişi
maymun "kazandığı" parayı araştırmacıya getirip, bununla üzüm almaya
çalışıyor. Chen, bu olayı maymun tarihindeki ilk " fuhuş" olarak
tanımlıyor.
Üniversitenin araştırma etik bölümü, maymunlar üzerinde yapılan para
araştırmasının, maymunların yaşam koşulunu, değerlerini ve gündelik
yaşamlarını tamamen değiştirdiği ve zedelediği gerekçesiyle,
araştırmayı
iptal edip, maymunlara para verilmesini yasaklıyor.
NYTIMES
